Ogród Jane Austen

Groombridge Place oraz Basildon Park jako przykład wykorzystania... (3)

Oto trzecia część pracy magisterskiej Groombridge Place oraz Basildon Park jako przykład wykorzystania angielskiej architektury wnętrz przy kreowaniu filmowej rzeczywistości w dziele "Duma i uprzedzenie" w reżyserii Joe Wrighta napisanej przez Paulinę Skrodzką. Przypominam, że o pracy rozmawiamy na forum.

Rozdział III

Kulturowe uwarunkowania wyboru posiadłości wykorzystanych na planie filmowym Dumy i uprzedzenia.

3.1 Czasy Jane Austen a trudności wynikające z ekranizacji dzieła osiemnastowiecznej pisarki.

Społeczeństwo angielskie, będące mieszanką tradycji i ciekawości świata, wielokrotnie zaskakuje swoimi działaniami obiektywnego obserwatora. Ten niewzruszony moralnie i zdominowany racjonalizmem naród potrafi niejednokrotnie postawić uczucia na równi ze zdroworozsądkowymi pobudkami. Na przestrzeni wieków wyspiarski konserwatyzm przeplata się z romantyczną naturą, czego efekt widoczny jest zarówno w dziełach literackich co architektonicznych. Niepojęta natura Anglików łączy w sobie wiele przeciwnych cech. Pełni uprzedzeń wyspiarze kurczowo trzymają się tradycji i zasad moralnych, lecz potrafią przy tym być wielkimi, dociekliwymi odkrywcami.

Kiedy pod koniec XVIII wieku Anglię¹³⁰ opanowała rewolucja przemysłowa w spokojnym i stabilnym świecie przeciętnego gentlemana pojawiła się m. in. Przędząca Joasia¹³¹, maszyna parowa¹³² czy szczepionka przeciwko ospie¹³³. Wiele wynalazków ułatwiło życie obywatelom, jednak na daleko idące zmiany naród brytyjski nie był jeszcze gotowy. Polityka podbojów kolonialnych, podyktowana przez ekspansję demograficzną, ugruntowała pozycją Anglii jako mocarza militarnego i gospodarczego. Jednak zostało to obkupione wyniszczającymi wojnami¹³⁴ czy ruchem luddystów¹³⁵. Na kartach historii niejednokrotnie pojawiają się, niosące za sobą cierpienie, zmiany, które w perspektywie czasu przynoszą prosperity. Przełom XVIII i XIX stulecia stał się dla Anglików okresem daleko idących zmian zarówno na tle społecznym, co ekonomicznym. Jednak nie całe społeczeństwo było na nie gotowe.

Szanse na rozwoju gospodarczego dawał przede wszystkim jasny system prawny, w świetle, którego każdy obywatel jest w równy¹³⁶. Wolter w Listach o Anglikach pisał: Handel, który wzbogacił mieszkańców Anglii, pomógł im zdobyć wolność, a wolność z kolei przyczyniła się do rozwoju handlu. Polityczna wolność spowodowała przyspieszenie rozwoju industrialnego, co doprowadziło Brytyjczyków do rewolucji przemysłowej. Jednocześnie Anglicy, łączący w sobie w sobie wiele przeciwnych cech, opanowali metodę poruszania się rakiem: zmierzali w przyszłość z oczami mocno utkwionymi w wyimaginowanej przeszłości¹³⁷. Metoda ta nie odnosi się tylko do strefy politycznej, ale działa również w wymiarze moralnym i kulturowym¹³⁸. Jakie zmiany wprowadziło to w życiu zwykłego angielskiego gentlemana? Parafrazą może być obraz angielskiego poczucia humoru - ani się nie zmienia, ani nie poprawia na lepsze¹³⁹; metamorfozie ulegają tylko główni bohaterowie na temat, których opowiadano te same anegdoty.

Rok przed wydaniem Dumy i uprzedzenia rozpoczyna się paroletnia wojna Anglii ze Stanami Zjednoczonymi¹⁴⁰, Rewolucja Przemysłowa rozwija się na dobre, a wprowadzone w prawie zmiany odnośnie kłusownictwa i przemytu są katastrofalne w skutkach dla biedniejszej części społeczeństwa. Czy czytając powieści Austen dowiadujemy się czegokolwiek o tamtych wydarzeniach?

Wspominani są admirałowie powracający z wojen, oficerowie wyruszający w bliżej nieokreślonym kierunku, jednak czytelnika w żaden sposób nie dotyka problem ówczesnych wydarzeń na arenie politycznej. Pisarka skupiając się na szczegółowej analizie angielskiej, romantycznej duszy pozbawia jej życia w wymiaru społecznie aktualnych zdarzeniach. Bohaterowie austenowskich powieści stają się jakby wycięci z realnego świata zachowując przy tym wszelkie cechy duchownych, żołnierzy, zarządców majątków ziemskich, przemysłowców czy majętnej arystokracji.

Przełom XVIII i XIX wieku to czas zmian w państwie angielskim. W tym okresie pojawiło się wiele znanych osobistości, m. in. Kent, Burlington, bracia Adama, Newton i Watt, a także Jane Austen. Jako jedna z pierwszych kobiet w Anglii zajęła się powieściopisarstwem do tego stopnia, że stało się to jej źródłem utrzymania. Sławę i prestiż zyskała jeszcze za życia, co jest nie lada wyczynem, jeśli wziąć po uwagę status niezależnych kobiet w ówczesnym społeczeństwie, a także dominację mężczyzn w świecie prozy.

Przed narodzinami powieści w literaturze przeważały wątki zaczerpnięte z legend, mitologii i historii, a zasługi autora oceniane były zgodnie z panującym pojęcie literackiego decorum¹⁴¹. Pisarze tworzyli wykorzystując te same, wręcz sztandarowe wątki. Uważali, że natura jest już niezmienna i skończona, więc w przekazach historycznych czy legendarnych zamyka się cały repertuar ludzkiego doświadczenia¹⁴². Dopiero pojawienie się nowej formy literackiej opartej na indywidualnym doświadczeniu, które z punktu wyjścia jest świeże i wyjątkowe wprowadziło nową jakości w pisarstwie. Nazwa powieści novel wywodzi się od angielskiego nowość i to właśnie w Anglii pojawiła się po raz pierwszy w XVIII wieku. Wiąże się to z terminem oryginalność, który na początku oznaczał istniejący od początku, a który dzięki Edwardowi Youngowi zyskał znaczenie niezależny, niepochodny¹⁴³

Literaturę Austen można określić hasłem cultivate your owe garden¹⁴⁴. W sowich powieściach pisarka zawarła najważniejsze normy moralne przeplecione losami zwykłych angielskich panien. Joe Wright podjął się natomiast zadania przeniesienia tychże niuansów społecznych na wielki ekran.

Na początku drogi kinematografii film uważano za część literatury posiadającą mniejsze możliwości ekspresji. Z czasem pogląd ten uległ zmianie. Kiedy film przejął zasady właściwe literaturze, stała się sztuką przyfilmową¹⁴⁵, powstałą w efekcie poszukiwań technicznych jako ruchoma fotografia. Tak, więc wynalazek techniczny stał się podnietą do odkrycia i stopniowego udoskonalania nowej sztuki¹⁴⁶. Szybko odkryto możliwości kreowania realnego świata opartego na fikcji. Kino stało się narzędziem do stwarzania repliki rzeczywistości na użytek widza.

Dlaczego film fabularny jest najpopularniejszym językiem kina? Ponieważ opanował on sztukę opowiadania, czyniąc ją coraz pełniejszą, przez co zaciekawiał i mobilizował ku dalszym poszukiwaniom. Narracji uczył się nie tylko od teatru i literatury, lecz i od muzyki i sztuk pięknych. Jednak starszy brat filmu, teatr, w praktyce był mniej pomocny niż przypuszczano. Rządził się zupełnie innymi prawami, a jego ciągły charakter zupełnie nie pasował do sekwencyjnej pracy filmowców. Początki filmu są formowaniem się jego znaków i tworzeniem relacji między jego poszczególnymi elementami. Najpierw odbywano się to w ramach kina niemego, lecz nie fabularnego. Tematyka filmu, na początku pozbawiona była sensu - po prostu obrazy poruszały się dla samej istoty ruchu. Widz oglądał, więc filmy edukacyjne typu Życie seksualne rozgwiazdy¹⁴⁷. Kolejnym, wyższym szczeblem rozwoju kinematografii były filmy pre fabularne, które z czasem przerodziły się w obecne dzieła filmowe.

Film i literatura nie działają w izolacji. Wzajemnie na siebie oddziałują dając pasjonujący efekt. Przykładem pewnego rodzaju współpracy pomiędzy słowem pisanym a kinematografią są adaptacje filmowe dzieł literackich.

W 2005 roku Joe Wright podjął się przeniesienia jednego ze sztandarowych dzieł pisarki przełomu wieków Jane Austen. Reżyserowi Dumy i uprzedzenia udało się ukazać złożone zależności międzyludzkie opisane przez Austen nie tylko dzięki kunsztowi aktorskiemu czy dobremu scenariuszowi. Pierwszoplanową rolę odegrały to milczące wnętrza, bez których nie uzyskano by typowo angielskiego klimatu opowieści. W filmie zastosowano scenografię naturalną, przede wszystkim autentyczne wnętrza i plener wiejski. Wiązało się to jednak z pewnymi utrudnieniami. Dekoracja naturalna rzadziej poddaje się woli reżysera. Często warunki pogodowe, niewłaściwa ekspozycja światła czy obce dzięki np. ryk aut w filmie opowiadającym o średniowieczu potrafią uprzykrzyć życie filmowców.

Dekoracja charakteryzuje bohatera¹⁴⁸. Wystawne wnętrza domu determinują postawę i status jego mieszkańców. Mogą one nakreślić jego profil psychologiczny jeszcze przed jego pojawieniem się w filmie. Dekoracja określa też sytuacją dramatyczną, wpływa na nastrój widza. Scena Lizzy dowiadującej się o ucieczce siostry¹⁴⁹ jest mroczna, zdominowana przez chłodne wnętrze wiejskiej karczmy zwielokrotniające uczucie beznadziejności sytuacji. Natomiast plenerowa scena nad urwiskiem Stanage Edge w hrabstwie Derbyshire wywołuje uczucie wolności i nadziei, lecz także niepewności z tym związanymi¹⁵⁰.

Wright dzięki doskonale dobranej scenerii potrafił wyjść poza słowo pisane. Treść adaptacja zawiera nie tylko literacki świat Dumy i uprzedzenia, lecz również kroplę realnego dziewiętnastowiecznego obrazu Anglii. W tle romantycznej historii dzięki autentycznym wnętrzom widzimy nie tylko klasowe podziały, ale i dalekowschodnią ekspansję kolonialną oraz wojnę francusko-angielską.

3.2 Groombridge Place jako filmowe Longbourn

Czy posiadłość Groombridge Place odpowiada austenowskiemu wyobrażeniu Longbourn? Czy ten południowoangielski country house był odpowiednim wyborem reżysera dla ukazania rodzinnego domu rodziny Elizabeth Bennet?

Historia Groombridge Place zdaje się potwierdzać słuszność decyzji Wrighta. Wiekowy dom, który od XVII stulecia był własnością tego samego rodu stał się mimowolne świadkiem wielu historii rodzinnych. Wraz ze swym otoczeniem tworzy niepowtarzalny klimat, jakby wyjęty z minionych lat. Na kartach historii posiadłości próżno szukać dramatycznych wydarzeń. Jedynie epickie zbrodnie można spotkać podczas przechadzki po Groombridge Place¹⁵¹.

Maluje się, więc przed obserwatorem obraz domostwa zatrzymanego w czasie, w którym od stuleci panuje spokój i wręcz melancholijna stagnacja. Nie tylko zabudowania Groombridge Place oddają sielankowy charakter miejsca. Wnętrza utrzymane w prowincjonalnym stylu nie są pełne zaściankowego przepychu. Wręcz przeciwnie. Niezamożni właściciele urządzili pokoje w schludny, choć nie zawsze odpowiadający panującym modom, sposób. W takiej, prawie nie zmienionej przez scenografów, oprawie posiadłości poznajemy historię pewnej miłości.

Pierwsze sceny filmu rozgrywają się nieopodal domu państwa Bennet, Longbourn. Widz przy dźwiękach utworu skomponowanego przez Dario Marianelliego poznaje Elizabeth Bennet, główną bohaterkę Dumy i uprzedzenia. Należy wspomnieć, że muzykę tą wykonuje pianista światowej sławy, Jean-Yves Thibaudet¹⁵² z English Chamber Orchestra¹⁵³ Dźwiękom fortepianu akompaniuje kos. Jego śpiew nie ostatni raz towarzyszy bohaterce w przełomowych momentach życia. Nieduży ptak, ani oszałamiająco piękny ani nietuzinkowy doskonale symbolizuje Lizzy Bennet. Jane Austen opisuje ją jako najbłyskotliwszą, a nie najpiękniejszą z córek pana Benneta. Keira Knightly, mimo tytułu jednej z najpiękniejszych aktorek młodego pokolenia, doskonale odnalazła się w roli Elizabeth¹⁵⁴.

W pierwszym ujęciu, przywołującym na myśl obraz Friedricha Kobieta na tle wschodzącego słońca¹⁵⁵, widzimy Lizzy czytają powieść o historii miłości¹⁵⁶, która przydarzy się jej samej. Moment przejścia Elizabeth przez kładkę z ogrodu na podwórze symbolizuje rozdarcie pomiędzy przymusem spełnienia obowiązku wobec rodziny, a pragnieniem przeżycia prawdziwej romantycznej miłości, tak rzadkiej w zdroworozsądkowym angielskim społeczeństwie.

Dom otoczony fosą wydaje się być warownią pięciu sióstr, ostoją rozwagi i kobiecej pokory. Jednak przy bliższym poznaniu mieszkańcy domostwa okazują się bardziej ludzcy niż by się wydawało. Ich wady skryte za murami wiekowej posiadłości, wydaja się być wręcz ponadczasowe. Nietrudno by było znaleźć w dzisiejszym czasie podobne charaktery.

Długie, otwierające film ujęcie zostało podzielone na dwie części. W pierwszej widz poznaje tylną, gospodarczą cześć zabudowań, w drugiej reprezentatywny przód domu. Wręcz niezauważalny jest fakt, że w pierwszej połowie ujęcia słonce świeci od strony ogrody natomiast po cięciu od frontu budynku.

Widz rozpoczyna podróż po domu oczami Elizabeth. Razem z nią kolejno poznaje członków rodziny Bennet. Lizzy najpierw zagląda do jadalni, w której na klawesynie ćwiczy jej młodsza siostra, Mary. Następnie ukradkiem przez okno obserwuje rozmawiających rodziców. W filmie wielokrotnie stosowanie są ujęcia, w których dane wydarzenie widoczne jest przez okno. Reżyser wprowadzając ten zabieg miał na celu ukazanie, że w większości sytuacji patrzymy na ludzi przez pryzmat własnych wyobrażeń i oczekiwań.

Czy Wright dobrze postąpił wybierając Groombridge Place na siedzibie rodziny Lizzy Bennet? Jane Austen nie poświęca wielu uwagi na opisy wnętrz. Skupia się raczej na relacjach panujących w rodzinie. Opisuje je jako ciepłe, pełne miłości i troski. Pani Bennet, prostoduszna kobieta, nie zwraca uwagi na panujące konwenanse, a dobro córek stawia na pierwszym miejscu nawet przed zasadami etykiet. Rzec można; jaka pani domu taki dom. Wygoda, dobre samopoczucie czy sentyment do starych przedmiotów górują nad ówczesną modą, czy dobrym smakiem.

Zestawienie sprzętów i dekoracji z różnych stylów naśladuje też złożoności charakterów Bennetów. Mimo tak wielu różnic potrafią oni stworzyć kochającą się rodzinę, tak jak na swój sposób harmonijne wnętrze tworzy filmowe Longbourn. Różnorakość stylowa mebli i elementów dekoracji wynika także z niezamożności rodziny.

Groombridge nie należy do bogatych posiadłości. Tym samym odpowiada obrazowi ubogiemu Longbourn. Rodzina Bennetów boryka się z problemami finansowymi, lecz kwestia ta nie jest wprost wypowiedziana. Ważniejszym jest natomiast to, że panny mogą mieć kłopot z utrzymaniem, a w konsekwencji dobrym zamążpójściem i życiem w dobrobycie¹⁵⁷. Dom w swoisty sposób oddaje tę sytuację. Częściowo zaniedbany, z chodzącymi po obejściu zwierzętami domowymi, wydaje się być pogodzony ze swoim upadkiem. Jednak widok ten nie jest ponury. Ciągle widać nadzieję, jak na przykład w scenie farbowania wstążek sokiem z buraków, kiedy ciemna jadalnia oblała się jasnym wiosennym słońcem.

Przez wystrój wnętrz reżyser również pokazuje uczucia i zmiany zachodzące pomiędzy bohaterami. Chcąc podkreślić poczucie bliskości pomiędzy siostrami postanowił, że będą sypiały w jednym łoży. Z początku Lizzy i Jane dzieliły się radościami i smutkami, jak w scenie, gdy z podekscytowaniem opowiadają sobie przed snem o minionym balu. Wraz z rozwojem wydarzeń relacje sióstr się zmieniają. Mimo, że nadal dzielą wspólny pokój ich kontakty nabierają dystansu, nie umieją już dzielić się swoimi troskami i wątpliwościami. Przez sercowe kłopoty Lizzy przeszła metamorfozę. Jej poglądy na świat, obraz rodziny i na ją samą uległ zmianie. Przez to nie potrafi już być otwarta i szczera ze swoja siostrą. Tym samym dom nie jest już tym miejscem które znała kiedyś. Widz poznaje Groombridge z innej perspektywy.

Elementy dekoracji mogą zawierać też pewien podtekst. W scenie odrzuconych zaręczyn Lizzy i pana Collinsa na pierwszym planie umieszczona została mięso. Nawiązuje to do ówczesnego spojrzenia na małżeństwo jako na układ, rodzaj przyziemnej umowy przynoszącej większe lub mniejsze korzyści obu stronom. Jadalnia, świadek zaręczyn, nie ma w sobie krzty romantyczności, tak samo jak większość XVIII-wiecznych małżeństw.

Z wielu posiadłości angielskich do roli Longbourn wybrano Groombridge Place. Decyzja ta była podyktowana na pewno również względami znanymi tylko producentom, jednak ta południowo angielska posiadłość doskonale wywiązała się z postawionego przed nią zadania. Dom nie tylko nie wymagał wielu zabiegów scenograficznych, by upodobnić się do dworu z przełomu XVIII i XIX wieku. Sprostał też wymogom prowincjonalnego, ubogiego siedliska opanowanego przez kobiety.

3.3 Basildon Park jako filmowe Netherfield Park

Basildon Park nie przypadkowo został wybrany na rezydencję wynajmowaną przez bogatego pana Charlesa Bingley'a. Ten XVIII-wieczny pałac jest najmłodszym spośród domów wykorzystanych na planie Dumy i uprzedzenia. Utrzymany w neogreckim, modnym w tamtym okresie stylu dekoracji wnętrz doskonale komponuje się z pozycja rodziny Bingley'ów.

Ciekawym jest nie tylko społeczne podyktowanie tegoż wyboru. Wiadomo, że Bingley, był człowiekiem bogatym i idealnym było osadzenie go w miejscu jak na owe czasy nowoczesnym i reprezentatywnym. Zrozumiałe jest również, że arystokrata jego pokroju, musiał otaczać się przedmiotami zacnymi i eleganckimi, a przede wszystkim modnymi. Jednak wprowadzenie go do wnętrza rodem z rycin Chippendale'a i Happelwhite'a prowadzi też do innych wniosków.

Wnętrza tych projektantów łączą w sobie skrajne motywy. Z jednej strony eleganckie i klasyczne, z drugiej finezyjne, ciągle nadążające za zmieniająca się jak w kalejdoskopie modą. Można by rzec, że sprzęty te łącza podobne relacje jak rodzeństwo Bingley'ów. Karolina jest oschłą, wręcz posągowa damą. Rzadko gości na jej twarzy uśmiech. Na pierwszym balu wydaje się równie zniesmaczona prowincjonalnym towarzystwem, co pan Darcy. Jej strój, jak na przykład noszona wówczas kreacja, świadczy o ogromnej chęci bycia modną mimo, że krój sukni nie podkreślał atrybutów panny Bingley¹⁵⁸. Charles wydaje się przeciwieństwem siostry. Jako jedyny z trójki okazuje życzliwość nowo poznanym, często nawet jeśli nieudolnie, próbuje odnaleźć się w towarzystwie nie z jego sfer. Ma jednak przy tym slaby charakter przez co mógł stracić miłość życia. Ani czytelnik, ani widz nie dowiaduje się też niczego na temat pochodzenia Charlesa, czy też na temat jego rodziców.

Basildon Park już z zewnątrz wydaje się być kwintesencja dobrego smaku. Symetryczna bryła utrzymana w harmonijnej czystej formie ukazuje się widzowi na tle malowniczego krajobrazu. Całość maluje się monumentalnie i szlachetnie.

Wnętrze utrzymane jest w stylu klasycyzującym, błędnie zwanym empire¹⁵⁹. Przedstawia się jako dystyngowana i pozbawiona emocji przestrzeń. Takie właśnie wrażenie wywoływała również angielska arystokracja. Tak więc jawi się przed widzem dwojaki obraz. Eleganckiego wnętrza, mającego w sobie wynikającą z tradycji wyspiarzy oschłość formy, jak również finezyjność chippendaleowskich mebli, będących spuścizną angielskich poszukiwań i transformacji obcych motywów.

Można rzec, że wnętrze te obrazuje nie tylko pana Bingley, ale i przeciętnego arystokratę brytyjskiego, który przy jednoczesnym hołdowaniu tradycji chce poznawać dalekowschodnie kultury, podejmować nowe wyzwania, czy też łamać konwenanse żeniąc się z dama niższego pochodzenia. Trafny zabieg reżyserski osadzenia Bingley właśnie w tym pałacu spowodował zupełnie inne relacje pomiędzy bohaterem, a jego przestrzenią niż w kontekście pana Darcego. Jego posiadłość mieściła się w Pemberley¹⁶⁰. Rezydencje grające rodzinną posiadłość Darcy'ego reprezentują styl georgiański zawierający wiele form rokoka francuskiego. Miało to ukazać właściciel Pemberley jako wpływowego, ceniącego sztukę tradycjonalistę i światowca. Gentlemen jego pokroju miał okazać się jako mniej skłonny do zmian. To Bingley bez namysłu zakochuje się w ubogiej Jane, natomiast Darcy przechodzi długa drogę by powziąć właściwa decyzję.

Jedną z ważniejszych scen Dumy i uprzedzenia jest scena balu. Oglądamy wówczas pałac z zupełnie nowej perspektywy. Netherfield Park staje się na jeden wieczór miejscem spotkania arystokracji i mniej zamożnej, prowincjonalnej szlachty. Pomimo to mieszkańcy okolic ukazani są jako zaznajomieni z ówczesnymi trendami, rzec można by było wielkomiejscy. Jedynie państwo Bennet odstępują od normy. Należy wspomnieć, że podczas balu wszystkie kobiety noszą najmodniejsze w owym czasie, białe suknie. Ciekawe ujecie zbliżenia na klatkę Darcy'ego reżyser zaczerpnął z filmu Wielkie nadzieje¹⁶¹ Dawida Leana.

Czy wybór Basildon Park na posiadłość wynajmowana przez Bingley'a jest trafną decyzją? Tak. Rezydencja nie tylko spełnia normy wynikające ze statusu społecznego i majętności Bingley'a. Jest również doskonałym odzwierciedleniem relacji pomiędzy Karolina a Charlesem. Jednak na szczególna uwagę zasługuje fakt otrzymania wnętrza o iście angielskiej naturze i jednolitej formie stylu neogreckiego. Basildon Park jako Netherfield Park staje się także odzwierciedleniem ówczesnych przemian społecznych, zacierania się granicy między klasami społecznymi, a też hermetyczna tradycją, a komercyjnymi nowinkami. Tym samym uwidacznia się fakt jak dane wnętrze wpływa nie tylko na atmosferę danej sceny lecz również jak kreuje postać bohaterów.

Zakończenie

Wykorzystanie oryginalnych wnętrz w kinematografii występuje bardzo często, szczególnie w filmach opowiadających o ostatnich epokach. Jednak osadzenie akcji filmu w rzeczywistych rezydencjach, w których zabiegi scenograficzne znacznie ograniczono może tworzyć fałszywy obraz historycznego otocznia danego miejsca wydarzeń.

W filmie Duma i uprzedzenie w reżyserii Joe Wrighta uniknięto możliwych błędów wynikających z wykorzystania prawie nie zmienionych wnętrz rezydencji Groombridge Place oraz Basildon Park. Wynikało to z przemyślanego wyboru miejsc akcji filmu. Pod uwagę wzięto nie tylko zgodność historyczną z panującymi wówczas stylami. Zwrócono również uwagę na społeczne aspekty poruszone w prozie Jane Austen. Posiadłości dobrano pod względem zamożności oraz statusu społecznego bohaterów. Inaczej zobrazowane zostało domostwo ubogiej rodziny Bennetów, a inaczej rezydencja arystokraty Bingley'a.

Różnorodne pod względem stylistycznym wnętrze Groombridge doskonale oddaje złożoności charakterów Bennetów. Meble oraz elementy dekoracji reprezentują dwa stulecia historii architektury, tworząc pomimo stylistycznej rozbieżności wnętrze harmonijne. Powodem zastosowania takiego zabiegu było zobrazowanie sytuacji finansowej oraz wzajemnych relacji panujący w Longbourn. Efekt otrzymany przez reżysera i scenografki doskonale odzwierciedlił literacki obraz rodziny Lizzy Bennet.

Przeciwieństwem Groombridge Place jest posiadłość Basildon Park. W filmie wcielił się w role Netherfield Park, rezydencji wynajmowanej przez bogatego Bingley'a. Pałac jest kwintesencja dobrego smaku i elegancji. Ta jednorodna stylowo rezydencja utrzymana została w nurcie neogotyckim, zaś jej umeblowanie pochodzi z pracowni Chippendale'a oraz Hepplewhite'a, którzy wykorzystywali m. in. motywy antyczne. Symetryczna bryła harmonijnie współgra z otaczającym ją krajobrazem tworząc monumentalną wizję architektury wzorującej się na palladianizmie. Basildon Park oddaje tym samym naturę arystokratycznej rodziny Charlesa i Karoliny Bingley. Ponad wszystko cenią oni tradycję i elegancję starając się przy tym nadążyć za ówczesna modą. Jednak pomimo więzi krwi różnią się charakterami. Można by powiedzieć, że Charlesa symbolizuje styl chippendaleowski, który mimo klasycznej formy potrafi zdobyć się na finezję kształtu dekoracji; wydostać się z potrzasku etykiety i wszechobecnych norm.

Efekt uzyskany przez Joe Wright doskonale dopełnia obraz ekranizacji Dumy i uprzedzenia. Wykorzystane przez niego miejsca odpowiadają literackiemu obrazowi wykreowanemu przez Jane Austen na kartach jej najsławniejszej powieści. Dopełniają wykreowane przez aktorów sylwetki bohaterów odzwierciedlając przy tym ich osobowość. Wystrój posiadłości utrzymany jest w ówcześnie panujących nurtach architektonicznych.

Podsumowując, widz ma przed sobą wręcz perfekcyjną ekranizację dzieła angielskiej powieściopisarki, która obejmuje nie tylko przeniesienie treści utworu, lecz również zobrazowanie rzeczywistości ówczesnej Anglii. Przy pomocy odpowiednio dobranych wnętrz współtworzono klimat filmu, opowiadającego nie tylko o miłości, lecz i analizującego złożoność ludzkich charakterów.

Bibliografia

Źródła główne:

Film Pride and prejudice (Duma i uprzedzenie) 2005, reż. John Wright.
Austen Jane, Duma i uprzedzenie, Warszawa 2005.
Broniewski Tadeusz, Historia architektury, Wrocław 1959.
Broniewski Tadeusz, Historia architektury dla wszystkich. Ostatnie dwa stulecia, Wrocław 1967 i 1980.
Disertori Andrea, Griffo Massimo, Griseri Andreina, Necchi-Disertori Anna, Ponte Alessandra, Meble XVIII wieku, Warszawa 1996.
Pevsner Nicolas, Historia architektury europejskiej, Warszawa 1980.
Pile John, Historia wnętrz, Warszawa 2004.
Setkowicz Jan, Zarys historii mebla. Od czasów starożytnych do końca XIX wieku, Kraków 1969.
Sielicki Stefan, Historia architektur wnętrz mieszkalnych, Warszawa 1954.
Sienicki Stefan, Wnętrza mieszkalne. Rys historyczny, Warszawa 1962.

Literatura poboczna:

Arnold Stanisław, Kurkiewicz Władysław, Tatomir Adam, Żurawski Wiesław, Dzieje świata. Chronologiczny przegląd ważniejszych wydarzeń, Warszawa 1990.
Uniwersalny leksykon sztuki, red. Marianne Bernhard, Warszawa 2002.
Brackett Oliver, English Furniture Illustrated, London 1959
Cyjan Jurij, Przyczynek do wczesnej ewolucji języka filmu, [w:]Sztuka w świecie znaków, Gdańsk 2002, s. 171-181.
Czapka Anna, Neoklasycyzm w architekturze europejskiej, Warszawa 1970.
Goldknopf David, The life of novel, Chicago 1972.
Grzeluk Izydor, Słwonik terminologiczny mebli, Warszawa 2000.
Hinz Sigrid, Wnętrza mieszkalne i meble. Do starożytności po współczesność, Warszawa-Henschelverlag-Berlin 1976.
Hppfinger Maria, Adaptacje filmowe utworów literackich, Problemy teorii i interpretacji, Wrocław 1974.
Hudson Norman, Hudson's Historic Houses & Gardens, Banbury 2006.
Johnson Paul, Historia Anglików, Gdansk 1995.
Kępiński Antoni, Rytm życia, Kraków 2007.
Koch Wilfried, Style w architekturze. Arcydzieła budownictwa europejskiego od antyku po czasy współczesne, Warszawa 2005.
Kołaczkowska Urszula, 500 zagadek z historii sztuki, Warszawa 1974.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Warszawa 1996.
Litchfield Frederick, Illustrated History of Furniture
From the Earliest to the Present Time, London 1893.
Łotman Jurij, Semiotyka sceny filmu, [w:] Sztuka w świecie znaków, Gdańsk 2002, s. 95-123.
Mikocka-Rachubowa Katarzyna, Słownik szkolny. Terminy i pojęcia z wiedzy o sztuce, Warszawa 1994.
Panofsky Erwin, Studia z historii sztuki, Warszawa 1971.
Parrill Sue, Jane Austen on Film and Television. Critical study of the adaptations, London 2002.
Pevsner Nicolas, Fleming John, H. Honour, Encyklopedia architektury, Warszawa 1992.
Płażewski Jerzy, Język filmu, Warszawa 1961.
John Watt, Narodziny powieści, Warszawa 1973.
Spar Francis, Le style anglais 1750-1850, Hachette 1959.
Zientara Benedykt, Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 1994.
Mobel und Raumkunst in England 1680-1800, Herausgegeben von G.M Ellwood, Stuttgart 1910.

¹³⁰ W 1707 roku formalnie połączono Anglię, Szkocję i Irlandię w jedno państwo pod nazwą Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii, w niniejszej pracy zamiennie używane są nazwy Anglia i Wielka Brytania. Zob. A. Stanisław, W. Kurkiewicz, A. Tatomir, W. Żurawski, dz. cyt., s. 235.

¹³¹ Spinning Jenny (ang. Przędząca Joasia) przędzarka skonstruowana w roku 1765 przez tkacza-analfabetę Jamesa Hargreavesa. Wynalazek ten zrewolucjonizował przemysł tkacki. Zob. Encyklopedia popularna PWN, dz. cyt., s. 687.

¹³² Maszyna parowa, czyli parowy silnik tłokowy został wynaleziony w 1784 roku przez Jamesa Watta, szkockiego inżyniera i konstruktora. Zob. Tamże, s. 549.

¹³³ W 1796 roku angielski lekarz Edward Jenner wprowadził szczepienia ochronne przeciwko ospie. Zob. A. Stanisław, W. Kurkiewicz, A. Tatomir, W. Żurawski, dz. cyt., s. 245.

¹³⁴ Angielskie kolonie zakładane od XVI wielu rozciągały się od Florydy i Zatoki św. Wawrzyńca po Azję, Australię i Afrykę. Wynikłe z tego powodu konflikty m. in. z Hiszpanią i Francją mimo zwycięstw doprowadziły Królestwo do osłabienia zarówno gospodarczego i militarnego jak i osłabienia polityki wewnętrznej. Największy wpływ na utratę potęgi Anglii miał buntu kolonistów w Ameryce Północnej. Rezultatem wojny Anglii z kolonistami, zapoczątkowanej w 1773 roku tzw. Bostońską herbatką, było oddzielenie się trzynastu kolonii północnoamerykańskich od Wielkiej Brytanii oraz przekształcenie się ich w Stany Zjednoczone Ameryki. Zob. Tamże, s. 237 .

¹³⁵ Ruch luddystów, protestujący przeciwko bezrobociu (luddyści niszczyli maszyny widząc w nich przyczynę wszelkiej niesprawiedliwości, nędzy i braku pracy), ogarnął on Wielką Brytanie w latach 1811-1813, jednak masowe wystąpienia przeciwko wprowadzeniu do produkcji maszyn trwały do 1817 roku. Protesty robotników zaowocowały anulowaniem w 1824 roku ustawy o zakazie tworzenia organizacji robotniczych. Znacząca rolę tym procesie odegrał William Cobbet, radykalny polityk i publicysta, zwolennik reformy parlamentu w celu ograniczenia wpływów klas uprzywilejowanych. Zob. Encyklopedia popularna PWN, dz. cyt., s. 548.

¹³⁶ W 1679 roku wprowadzono w Anglii prawo Habeas Corpus nikogo nie można sądzić bez nakazu sądowego, sprawiło, to że wszyscy stali się równi wobec prawa, jednak podziały klasowe w mentalności Anglików utrzymywały się do dnia dzisiejszego. Zob. A. Stanisław, W. Kurkiewicz, A. Tatomir, W. Żurawski, dz. cyt., s. 187.

¹³⁷ P. Johnson, Historia Anglików, Gdańsk 1995, s. 254.

¹³⁸ Nie sposób pominąć faktu, że myśl architektoniczna Andrea Palladia trwała na Wyspach w bardziej lub mniej nasilonej formie od początku XVII wieku do początku XIX wieku.

¹³⁹ P. Johnson, dz. cyt., s. 258.

¹⁴⁰ Wojna Anglii ze zbuntowanymi kolonistami w latach 1775-1783, znana jako wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych.

¹⁴¹ I. Watt, Narodziny powieści, Warszawa 1973, s. 10.

¹⁴² Tamże, s. 11.

¹⁴³ Edward Young w dziele Rozważania o twórczości oryginalnej (1759) o powieściopisarzu Richardsonie pisał geniusz który jest równie moralny, jak oryginalny co znaczyło coś świeżego i nowatorskiego pod względem charakteru i stylu.

¹⁴⁴ D. Goldknopf, The life of novel, Chicago 1972, s. 204-205.

¹⁴⁵ M. Hppfinger, Adaptacje filmowe utworów literackich. Problemy teorii i interpretacji, Wrocław 1974 s. 26.

¹⁴⁶ E. Panofsky, Studia z historii sztuki, Warszawa 1971, s. 362.

¹⁴⁷ Tamże, s. 363.

¹⁴⁸ J. Płażewski, Język filmu, Warszawa 1961, s. 405.

¹⁴⁹ Patrz ilustracja 22, Dodatek III, s. 96.

¹⁵⁰ Patrz ilustracja 23, Dodatek III, s. 96.

¹⁵¹ Sir Arthur Conan Doyle , autor serii powieści o przygodach Sherlocka Holmesa, akcję jednej z kryminalnych zagadek osadził w murach Groombridge Place, zmieniając jednak nazwę posiadłości na Birlstone Manor. Pisarz mieszkał kilka mil od Groombridge Place.

¹⁵² Jean-Yves Thibaudet francuski pianista urodzony w 1961 roku. Koncertuje z takimi orkiestrami, jak m. in. Los Angeles Philharmonic, Boston Symphony Orchestra oraz Philadelphia Orchestra. Za dokonania fonograficzne artysta został uhonorowany takimi nagrodami, jak Echo, Gramophone Award i Edison Prize. Artysta nagrał ścieżki dźwiękowe do kilku filmów.

¹⁵³ English Chamber Orchestra, londyńska orkiestra kameralna, dyryguje jej Ralf Gothóni.

¹⁵⁴ Keira, jak również i inni aktorzy, dostali całkowity zakaz charakteryzacji.

¹⁵⁵ Patrz ilustracja 24, dodatek III, s. 97.

¹⁵⁶ Lizzy czyta Pierwsze wrażenia, powieść będącą szkicem Dumy i uprzedzenia.

¹⁵⁷ Pan Bennet nie posiada potomka płci męskiej. To powoduje, że w wypadku jego śmierci majątek Bennetów nie trafi w ręce żony czy córek, lecz dalekiego krewnego. Tym samym panny Bennet będą na łasce właściwie obcego mężczyzny.

¹⁵⁸ Akcja filmu rozgrywa się w 1797 roku. Karolina ma na sobie najmodniejsze wówczas stroje w stylu empire. Jednak większość panien nosi suknie starsze z niższą talią. Suknie te mimo że już niemodne są bardziej kobiece i twarzowe. Patrz ilustracja 25, Dodatek III, s. 98.

¹⁵⁹ Empire określa styl klasycyzujący we Francji, natomiast w Anglii używamy określenia Greek Revival.

¹⁶⁰ W rolę Pemberley wcieliły się dwie posiadłości Wilton House w Wiltshire oraz Chatsworth House.

¹⁶¹ Wielkie nadzieje, powieści Karola Dickensa, na potrzeby kina i telewizji adaptowana była 14 razy, jednak najznakomitszą wersję tej powieści nakręcił w 1946 roku, David Lean. Film został nagrodzony Oskarem w kategoriach Kierownictwo artystyczne (film czarno-biały) i Najlepsza scenografia (film czarno-biały), nominowany był natomiast w kategoriach - Najlepszy reżyser, Zdjęcia oraz Najlepszy scenariusz.

Vasco, 2009-12-06 18:39:12

Template Licence