Przedstawiam pierwszą część pracy magisterskiej delile pt. Groombridge Place oraz Basildon Park jako przykład wykorzystania angielskiej architektury wnętrz przy kreowaniu filmowej rzeczywistości w dziele "Duma i uprzedzenie" w reżyserii Joe Wrighta. Zachęcam do zapoznania się z tekstem i opisania swoich wrażeń na naszym forum. Pozostała część pracy ukaże się w ciągu kilku dni.
W niniejszej pracy magisterskiej podjęty został problem ekranizacji znanego działa angielskiej powieściopisarki Jane Austen. Punktem wyjścia stał się obraz filmowy Duma i uprzedzenie w reżyserii Joe Wrighta. W nakręconym w 2005 roku dziele zastosowano tylko jeden zbudowany na potrzeby filmu plan1. Pozostałe wnętrza wykorzystane w ekranizacji to oryginalne angielskie posiadłości, z zachowanym wielowiekowym umeblowaniem oraz elementami wyposażenia wnętrz. Czy jednak te miejsca zostały odpowiednio wybrane? Czy oddają charakter ówczesnych czasów pełnych przemian społecznych i kulturowych? Nasuwa się też kolejne pytanie. Czy posiadłości współgrają również z ich mieszkańcami, bohaterami literatury pięknej, tak mocno kładącej nacisk na ukazanie wewnętrznego obrazu człowieka? Czy scenografia pomaga w zarysowaniu sylwetki bohaterów, nadaniu im charakteru i odzwierciedleniu osobowości?
By odpowiedzieć na te pytania wybrano dwie różne rezydencje angielskie występujące w kadrach filmu. Różnią się one pod wieloma względami. Ich mieszkańcy pochodzą z różnych sfer szlachty angielskiej. Pierwsza rodzina to przedstawiciele ubogiego ziemiaństwa, druga natomiast reprezentuje arystokrację. Czy wybrane budynki będą kontrastować, czy współgrać ze swoimi filmowymi mieszkańcami?
Problem przedstawienia złożoności charakterów poszczególnych osób szczególnie zazębia się z trudnością realnego oddania historycznej fikcji reżyserskiej. Zaadaptowanie zastanego stanu wnętrz rezydencji2, powodować może wiele trudności. Najpoważniejszą jest wystrój odbiegający od prądów estetycznych epoki, w której toczy się akcja powieści.
Jaki efekt Joe Wright uzyskał posługując się Groombridge Place oraz Basildon Park?. Czy miejsca te odpowiadają literackiemu obrazowi posiadłości Longbourn i Netherfield Park? Czy wygląd ich współtworzył obraz bohaterów prozy Jane Austen? Jak bardzo wygląd rezydencji zgodny jest z historycznym obrazem angielskiej architektury i dekoracji wnętrz występującym na przełomie XVIII i XIX wieku?
Czy łatwo przenieść na ekran XVIII powieść obyczajową? Czy problemy wynikające z podjęcia się temu zadaniu odnoszą się głównie do zachowania zgodności historyczno-społecznych? Czy scenografia może odgrywać równie ważną rolę przy tworzeniu tychże zgodności, jak gra aktorska, czy może jej zadanie obejmuje również inne aspekty kreowania atmosfery filmu. Odpowiedzi na te pytania podjęto się w pracy pod tytułem Groombridge Place oraz Basildon Park jako przykład wykorzystania angielskiej architektury wnętrz przy kreowaniu filmowej rzeczywistości w dziele "Duma i uprzedzenie" w reżyserii Joe Wright'a. Na przykładzie dwóch oryginalnych rezydencji angielskich zarysowano problem oddania rzeczywistości historycznej przełomu XVIII i XIX wieku, szczególnie skupiając się na analizie wnętrz oraz umeblowania i ich roli w kreowaniu osobowości filmowej bohaterów prozy Jane Austen.
W pierwszym rozdziale opisano w zarysie historię angielskiej architektury i wnętrzarstwa XVII, XVIII i początku XIX stulecia. Nakreślono obraz przemian dokonujących się nie tylko w budownictwie, ale i w mentalności angielskiej. Kolejny rozdział przybliża czytelnikowi świat Dumy i uprzedzenia, sztandarowej powieści Jane Austen. Opisano w nim też filmowy wygląd posiadłości Groombridge Place czyli filmowego Longbourn zamieszkanego przez rodzinę Bennetów, jak również rezydencję Basildon Park, odpowiednik filmowego Netherfield Park, wynajmowanego przez arystokratę Bingley'a. Ostatnia część zatytułowana Kulturowe uwarunkowania wyboru posiadłości wykorzystanych na planie filmowym "Dumy i uprzedzenia" jest swoistym podsumowaniem. Przy pomocy zawartej we wcześniejszych rozdziałach wiedzy przeprowadzono syntezę mającą na celu udzielenie odpowiedzi na pytania postawione we wstępie pracy. Zaobserwowano zależności pomiędzy dekoracją wnętrz a współkształtowaniu postaci filmowych, a także możliwości przekazywania istoty dzieła literackiego w nietuzinkowy sposób. Wykorzystanie w kinematografii rzeczywistych wnętrz zapewnia nie tylko trafność stylowo-historyczną, daje również możliwość skupienia się na innych aspektach wykorzystania dekoracji; kreowaniu fikcyjnych osobowości, współtworzeniu klimatu danego dzieła, a także przekazywaniu treści literackich, trudnych do oddania w grze aktorskiej.
Film Duma i uprzedzenie stał się tym samym przykładem doskonałego wykorzystania oryginalnych wnętrz angielskich, które w dwojaki sposób udoskonaliły dzieło filmowe. Po pierwsze pomogły w ukazaniu osobowości bohaterów oraz relacji występujących między nimi, po drugie zarysowały obraz ówczesnego zhierarchizowanego społeczeństwa.
W dodatkach pracy zamieszczono streszczenie filmu Duma i uprzedzenie w reżyserii Joe Wright'a oraz noty biograficzne znamienitych architektów i dekoratorów przełomu XVII i XVIII stulecia.
Is it easy to bring an XVIII century moral novel to the screen? Do the problems coming from taking on this task relate mainly to keeping socio-historic conformations? May the scenography play as important role in creating these conformations - as the acting - or maybe its role includes also other aspects of creating the movie's vibes?
The work entitled Groombridge Place and Basildon Park as the examples of using English interior design in creating the film reality in the work "Pride and Prejudice" directed by Joe Wright sets out answering to these questions.
On the example of two original English residences the problem of rendering historical reality of the turn of XVIII and XIX century was outlined, notably flashing on the analysis of interiors and furnishing and their role in creating the movie personality of Jane Austen's fiction heroes.
In the first chapter the history of English architecture and interior design of the XVII, XVIII and the beginning of XIX century was outlined. The picture of changes taking place not only in architectural engineering but also in English mentality was sketched.
The following chapter brings closer the world of Pride and Prejudice, the leading Jane Austen's novel, to the reader. It also describes the film look of the Groombridge Place mansion or the films Longburn occupied by the Bennets family and also Basildon Park mansion equivalent of the film's Netherfield Park, rented by the aristocrat Bingley.
The last part entitled The culture conditions of selecting properties used on the set of Pride and Prejudice is a specific summary. With help of the knowledge contained in the prior chapters a synthesis with an eye to giving answers to the questions posed in the work's introduction was carried out. A relationship was observed between the interiors' decoration and co-creating of the film figures and also the ability of transferring the essence of the literary opus in an extraordinary way. The use of the real interiors in cinematography provides not only the style-historical accuracy but also gives the possibility of focusing on other aspects of using the decorations; creation of the fictitious personalities, co-creation of the given work, and also transmitting the literary contents, difficult to deliver in the actors' play.
The film Pride and Prejudice - ipso facto - became an example of an excellent usage of the original English interiors, which in a double way improved the movie work. Firstly, they helped showing the heroes' personality and the relationships appearing between them, secondly it outlined the picture of a then hierarchized society.
A summary of the film Pride and Prejudice by Joe Wright and biographic notes of famous architects and interior stylists of the break of XVII and XVIII century were placed in the attachments of the work.
Na początku XVII wieku w krajobrazie europejskim pojawiła się architektura pełna giętkich i finezyjnych form. Królowała ona na większości monarszych dworów, prowadząc do powstania bogatych, wysmakowanych acz nie pozbawionych logiki założeń pałacowo-ogrodowych. Najdalej w dekoracyjności posunęła się architektura baroku włoskiego i południowoniemieckiego. W państwie Luwru i Wersalu nowy nurt służył, poprzez swoją wielkość, gloryfikacji monarchy3. Natomiast, protestanckie Niderlandy połączyły elementy francuskiego luksusu i kalwińskiej prostoty tworząc charakterystyczny dla tego wieku styl mieszczański, wielokrotnie przedstawiany na obrazach mistrzów Jana Vermeera4 czy Jana Steena5.
Powściągliwi z natury Anglicy nie zaakceptowali w pełni przepychu i dekoracyjności stylu barokowego. Przejęli jednak pewne jego elementy, zachowując przy tym wcześniejszy, renesansowy spokój. Na określenie stylu panującego na Wyspach6 między pierwszą połową wieku XVII a drugą połową wieku XVIII używa się nazwy późny renesans7. Fazy poszczególnych stylów angielskich rzadko pokrywają się czasowo i formalnie z nurtami panującymi na Starym Kontynencie. Z tego powodu często błędnie stosuje się, dla określenia angielskich okresów architektonicznych, nazwy stosowane dla równoległych stylów w Europie. Chcąc określić poszczególne podokresy poprawnym jest używanie nazewnictwa pochodzącego od imienia panującego ówcześnie władcy8. I tak dla stylu początku XVII wieku stosuje się określenie styl Jakuba I, mimo, że nurt ten obejmuje również czasy panowania Karola I. Przełomowym w tymże okresie, było pojawienie się, na arenie architektonicznych zmagań, postaci Inigio Jonesa.
Inigio Jones nie był ani dobrze, ani bogato urodzony. Przyszedł na świat w rodzinie tkacza z Smithfield w roku 1573. Na początku swojej kariery zajmował się malarstwem, jednak po podróży do Italii, zainspirowany włoskim budownictwem, zajął się architekturą. Jednym z jego pierwszych dzieł była zaprojektowana w 1608 roku Nowa Giełda londyńska. Najznamienitszymi budowlami Jonesa są Queen's House w Greenwich, Prince's Lodging w Newmarket i Banqueting House w Londynie9. Zajmował się on także dekoracjami teatralnymi, to właśnie jemu przypisuje się zastosowanie po raz pierwszy ruchomej scenografii. Między rokiem 1615 a 1642 pełnił urząd inspektora budowli królewskich. Sądzono, że w okresie rewolucji purytanskiej Jones zaprojektował fasadę ogrodową Wilton House, jednak teraz wiadomo, że projekt ten wykonał jego uczeń Isaac de Caus. Pod wpływem fascynacji twórczością Palladia10, Inigio Jones wykształcił angielską odmianę jego stylu projektowania. Palladianizm bardzo szybko znalazł wielu zwolenników na Wyspach, a tym samym stał się dominującym nurtem w XVIII-wiecznym budownictwie angielskim, zarówno prywatnym jaki i publicznym.
Twórczość Jonesa wywarła głębokie piętno na przyszły kształt architektury kraju wiecznej mgły. Za jego sprawą Anglicy zwrócili uwagę na włoskie wille, pełne subtelnej elegancji i harmonijnych, spokojnych dekoracji. Jednakże współprojektowane z Johnem Webbem skrzydło Wilton House w Wiltshire opływa w kształty przepełnione splendorem i bogactwem. Być może była to zapowiedz rychłego pojawienia się okresu restauracji.
Pewne zawiłości polityczne spowodowane rewolucją purytańską doprowadziły do krótkiego czasu rządów republikańskich. Po tym okresie następuje czas restauracji. Na tron angielski wstępuje w 1660 roku Karol II rozpoczynając tym samym w architekturze okres biorący swoją nazwę od imienia tego władcy.
Francja i północne Włochy spowite wówczas barokiem stają się miejscem pielgrzymek wielu możnych Brytyjczyków, m. in. sir Christophera Wrena. Ten jeden z najwybitniejszych ludzi XVII-wiecznej Anglii, na początku swojej edukacji, mimo swego pochodzenia11, nie zapowiadał się dobrze. Jednak kiedy hulaszcze czasy młodości Wrena minęły objawił się on jako znakomity umysł ścisły, wynalazca i astronom. Jego twórczość dała początek nowemu nurtowi w architekturze Anglii.
Po wielkim pożarze stolicy w 1666 roku podjął się zaprojektowania nowego wizerunku miasta. Z początku pracował nad wieloma niedużymi kościołami, jednak najważniejszym dziełem tego okresu, a i całego życia Wrena, była Katedra św. Pawła. W jej projekcie uwidoczniła się matematyczna pasja architekta połączona z zauroczeniem barokiem włoskim i francuskim. Efektem połączenia kunsztu i iście architektonicznej wyobraźni jest budowla doskonała. Z pozoru katedra wydaję się budynkiem klasycznym, prostym i harmonijnym, jednak to mylne pierwsze wrażenie szybko ustępuję po dokładnej analizie detali kościoła. Wieże w fasadzie stanowią reminiscencję barokowej architektury sakralnej Włoch, również dekoracje kasetonów i kapiteli kolumn zdradzają styl barokowy, jednak odmienny niż panujący w ówczesnej Europie. Przez te zabiegi dekoracyjne katedra stała się budowlą baroku w iście angielskiej powściągliwej odmianie. Projekt kościoła opiera się na prostych geometrycznych kształtach, które budują skomplikowane formy. Ukoronowaniem tychże kombinacji jest potężna jedna z najdoskonalszych na świecie kopuła.
Sir Wren wpisał się w poczet znakomitych angielskich architektów, a dzieło jego życia stanowi, obok Big Bena, charakterystyczny znak rozpoznawczy londyńskiej architektury.
Czas trwania późnego baroku angielskiego pokrywa się z okresem panowania królowej Anny. Pojawiają się wówczas w dekoracji coraz większe wpływy francuskie, działające na przekór ówczesnej sytuacji politycznej12. W budownictwie rezydencjonalnym, a także meblarstwie okres rządów królowej Anny zbiega się z początkiem stylu georgiańskiego, który będzie na dobre święcił triumfy w XVIII-wiecznej Anglii. Czas ten dzielimy na lata panowania władców, Jerzego I, Jerzego II i Jerzego III13. U schyłku tej epoki rozgrywa się akcja dzieła Duma i uprzedzenie (2005).
Architektura okresu wczesno georgiańskiego jawi się jako budownictwo spod znaku Williama Kenta i Lorda Burlingtona. Majątki ziemskie nadal są przesycone myślą palladiańską, jednak coraz częściej pojawiają się nowe elementy związane m. in. z architekturą pompejańską14. Anglicy mieli i nadal mają manię posiadania artefaktów. W okresie ekspansji terytorialnej zdobywają, często niechlubnie, ogromne ilości orientalnych i starożytnych dzieł sztuki, które obecnie znajdują się w państwowych i prywatnych rękach15. Ceramika z Dalekiego Wschodu, orientalne kobierce z Bliskiego Wschodu, elementy sakralnego wyposażenia świątyń buddyjskich, indyjskie meble, rzeźby klasyczne, hellenistyczne, gliptyka16 czy fragmenty starożytnych budowli stają się obowiązkowym dodatkiem w domu i ogrodzie szanującego się Anglika.
W połowie XVIII wieku na arenie londyńskiej architektury pojawiają się dwaj bracia szkockiego pochodzenia. Zapoczątkowali oni charakterystyczny dla okresu późno georgiańskiego model budynku praktycznego. Robert i James Adamowie zajmowali się zarówno dekoracją wnętrz i meblarstwem, jak również projektowaniem dużych założeń architektonicznych. Użyteczność, w pojęciu braci, nie znaczy jednak oszczędności formy. Prace Adamów są kwintesencją dobrych manier. W elegancki sposób łączą elementy rokoka i palladianizmu co, patrząc obiektywnie wydawałoby się nie do pogodzenia.
Szybko zyskali sławę i uznanie, nie tylko na Wyspach, ale i w Ameryce17. Robert Adam jako pierwszy w projekcie Luton Hoo w Bedfordshire, wprowadził dodatkowo, przy amfiladowych wnętrzach, korytarz przez co uniknięto odwiecznego problemu komunikacji: na przykład podczas kolacji kiedy potrawy przenieść do jadalni trzeba było albo przez podwórze albo przez amfiladę pokoi. Nie jest to jedyny praktyczny zabieg pomysłu Roberta Adama. Znakomicie zaprojektował domy miejskie na wąskie londyńskie parcele. W budownictwie rezydencjonalnym kładł nacisk na doświetlenie i wentylację nawet najmniejszych pokoi, wygospodarował również małe pomieszczenia sanitarne, późniejsze toalety.
Do najznakomitszych wnętrz projektu Adamów należy Osterley Park pod Londynem. Pojawiają się tutaj malowidła ścienne nawiązujące do pompejańskich fresków, a także salonik w stylu etruskim zdobiony dekoracją z waz greckich, uważanych wówczas za dzieło etruskie.
Dotychczas arystokracja angielska uważała contry house18 za właściwą siedzibę rodu, natomiast miejski dom w Londynie stanowił rodzaj noclegu na czas pobytu w stolicy. Przez to architekci bardziej niż, na budownictwie domów miejskich skupili się na siedzibach wiejskich. Zmiana w takim myśleniu zaszła w XVIII wieku, kiedy wręcz obowiązkiem stało się bywanie w stolicy. To natomiast spowodowało falę powstawania miejskich i podmiejskich domów. Na przełomie XVII i XVIII stulecia pojawił się również nowy twór, zwiastujący przyszłe budownictwo wielorodzinne. W miejsce starych domostw powstawały kilkupiętrowe budynki mieszkalne dla różnych warstw społeczeństwa. Te zazwyczaj trzy, czterokondygnacyjne domy niezależnie od wielkości, położenia i zamożności właścicieli miały fasadę z czerwonej cegły oraz prosty, funkcjonalny układ. Jedyne co odróżniało między sobą te nowatorskie zabudowania to dekoracyjność detali uzależniona od statusu społecznego mieszkańców danego domu.
Dlaczego architektura epoki georgiańskiej ma tak jednolity charakter? Wynika to z jednomyślności architektów, budowniczych i rzemieślników. Wszyscy oni konsekwentnie kierowali się wspólną zasadą elegancji, harmonii, logiki i powściągliwości dekoracji. Spowodowało to powstanie podziwianej na przestrzeni wieków ponadczasowej stylistyki. Od tradycji georgiańskiej odwrócono się dopiero w XIX wieku kiedy miejsce konsekwentnej harmonii zastąpiły techniczne wynalazki. Wówczas to projektanci i architekci stanęli przed zupełnie nowymi wyzwaniami.
Na początku XIX wieku pojawia się także ogromne zaciekawienie starożytnymi i orientalnymi cywilizacjami. Wynikło to z rozległej angielskiej kolonizacji, a w konsekwencji rozbudzenia fascynacji egzotyką. Styl rozwijający się w latach 1800-1830, zwany stylem regencji19 ma swoje początki już w końcu XVIII wieku, kiedy to modne stają się motywy starożytnej Grecji i Rzymu. W nurcie tym przeplatają się najróżniejsze kultury, jednakże król Jerzy IV najbardziej rozsmakował się w stylach orientalnych. W latach 1815-1821 powstał zaprojektowany przez Johna Nasha, Pawilon Królewski w Birghton, będący najoryginalniejszą budowlą stylu regencji. Jego charakterystyczne cebulaste kopuły kontrastują z wnętrzem ozdobionym chińskimi tapetami, indyjskimi meblami i różnokolorowymi draperiami. Ta wybujałość formy tak daleko odbiega od tradycji angielskich, że nie dziwi fakt krótkiego trwania tegoż stylu w tak niepowściągliwej formie. Bardziej przystępną, nawiązującą do wzorców greckich i rzymskich, wersję stylu regencji reprezentuje architektura sir Johna Soane'a. Artysta ten poprzez nietuzinkową stylistykę i oszczędność formy zyskał miano wyjątkowo interesującego projektanta. Dom - laboratorium Saone'a, mieszczący się w Londynie stanowi kwintesencję jego zaskakującej architektury. Większość wnętrz oświetlonych jest w sposób iluzyjny dający efekt przeźroczystości i magiczności20.
Architektura stylu regencji jawi się jako nieustanne wahanie pomiędzy orientalną fantazją, a powściągliwym klasycyzmem. Anglicy na przestrzeni wieków udowodnili, że potrafią każdą, nawet najbardziej dekoracyjną formę, przetransponować na iście brytyjską; spokojną, bez emocjonalną jednak z nutką finezji. Niejednokrotnie zabieg ten zakończył się triumfem, jak w przypadku londyńskiej Katedry św. Pawła. Na planie filmu Duma i uprzedzenie, również mamy okazje podziwiać budowle tej klasy.
Zajmując się scenerią filmową dzieła Wrighta należny również wspomnieć o pierwszym stylu historycznym naśladującym antyczne wzorce greckie. Zamiłowanie Anglików starożytnością rozbudzone falą podróży do Grecji i Italii, wystawami zabytków z tychże wojaży w publicznych i prywatnych muzeach, a także pojawieniem się pozycji książkowych na temat antyku spowodowało wykształcenie nurtu greckiego, zwanego Greek Revival21. Najznamienitszymi budowlami reprezentującymi ten styl jest gmach British Museum22 w Londynie, posiadający znamiona porządku jońskiego oraz dworzec London and Brmingham Railway, Euston Station zwieńczony doryckim przyczółkiem.
Angielskie dziedzictwo kulturowe od stuleci chlubi się nieskażoną tradycją. Jednak na przestrzeni wieków przejęło ono i w unikalny sposób przekształciło wiele obcych form kulturowych. Tym samym Wielka Brytania będąc jednocześnie enklawą specyficznej, rodzimej architektury z sukcesami przyswajała po wcześniejszej transformacji zarówno europejskie jak i azjatyckie wzorce.
Obserwując zmiany zachodzące w architekturze Anglii wyklarował się obraz wyspiarskiego państwa posiadającego w swoich granicach budownictwo rodzime w większy lub mniejszy sposób przesiąknięte obcymi elementami. Widoczny jest obraz architektury łączącej tradycję z obcymi stylami przy jednoczesnym kultywowaniu tej pierwszej. Jest to niezbity dowód na narodową świadomość Anglików, zespalającą w swoich granicach odrębność różnych kultur, bez rezygnacji z własnego dziedzictwa.
Meblami nazywamy głównie przenośne sprzęty służące do urządzania wnętrz. Powstały one wskutek zmiany trybu życia z koczowniczego na osiadły. W średniowieczu głównym elementem wyposażenia wnętrz jest skrzynia będąca jednocześnie kufrem podróżnym i siedziskiem23. Ta sama skrzynia jest nie tylko prakanapą czy prależanką, ale i poprzedniczką dzisiejszych szaf, komód i innych mebli służących do przechowywania najróżniejszych przedmiotów. Tym samym pierwsze sprzęty domowe miały konstrukcję skrzyniową.
W XV wieku meble skrzyniowe24 zostały wyparte przez lżejsze i praktyczniejsze sprzęty o konstrukcji ramowo-płytowej25. Spowodowało to powstanie skrzyń usytuowanych na podwyższeniu, z których wyewoluowały szafy, m. in. angielski cupboard26. Meble angielskie zdobiono charakterystycznymi dla północnej Europy głębokimi reliefami najczyściej o motywach wstęgowych27 i maswerkowych28, a także bogato rzeźbionymi herbami właścicieli. W końcu XV wieku pojawił się wyjątkowo kunsztowny ornament zwany płomienistym, przybierający kształt wijących się, giętkich płomieni.
Pierwsze dekoracje renesansowe pojawiają się w okresie panowania Henryka VIII29. Sama forma sprzętów nadal jednak nawiązywała do wzorów gotyckich. Wynikało to głównie z wykorzystywanego materiału: trudnego i wymagającego w obróbce drzewa dębowego. W drugiej połowie XVI stulecia używano go zarówno jako budulca mebli jak i okładzin ściennych, z umiarem stosując ornamenty w formie płaskorzeźb czy wykładanek. Kiedy w 1603 roku do władzy dochodzi Jakub I30, we wzornictwie nadal widoczne są nawiązania do form zagranicznych. Najczęściej spotykane były wzory zaczerpnięte z krajów niderlandzkich31. Należy mieć jednak na uwadze, że w tym właśnie okresie meblarstwo angielskie zaczyna nabierać wyraźniejszych cech rodzimych32. Przykładem mebla utrzymanego w tymże stylu jest jadalniany stół w Longbourn. Posiada on charakterystyczne dla mebli tego okresu podpory w kształcie pękatych balasów wazowych, z prostymi łączynami i wcięciem w górnej części. Całość bryły urozmaicona została wieloma gzymsami i płycinami, natomiast pion blatu ozdobiono ornamentami reliefowymi. Około polowy XVII wieku drewno dębowe powoli zaczęło być wypierane przez orzech33. Kredens zostaje zastąpiony budowanym ze szlachetnych rodzajów drewna i bogato dekorowanym kabinetem34. Za panowania Karola I35 proste meble z epoki purytańskiej ustępują miejsca sprzętom na modłę włoską, m. in. fotelom z oparciami bocznymi, o wyściełanych siedliskach i zapleckach.
Koronacja Karola II36 w roku 1660 rozpoczyna czas restauracji dynastii Stuartów. W tym okresie pojawia się styl Restoration (restauracja)37, będący synonimem wczesnego baroku angielskiego nawiązującego do form francuskich i włoskich. Sprzęty zaczęto zdobić pozłacanymi, ażurowymi rzeźbami o motywach roślinnych i figuralnych. Natomiast do wyściełania foteli i kanap zaczęto stosować haftowane i aksamitne tkaniny. Wprowadzenie jako budulca drzewa orzechowego, charakteryzującego się dużo większymi możliwościami obróbki, doprowadziło do daleko idących zmian we wzornictwie. Efektem tego zabiegu były nie tylko nowe kształty mebli, lecz również coraz bogatsze dekoracje. Tym samym drzewo orzechowe wyparło dąb i tym samym stało się podstawowym materiałem stosowanym w meblarstwie. Nastąpił także podział specjalizacji. Stolarze meblowi zajmowali się technika fornirowania, natomiast rzemieślnicy obróbką litego drewna oraz pracami tokarskimi.
Tabela specjalizacji rzemieślników:
koniec XVII wieku | |
joiner-craftsman | stolarz-rzemieślnik |
cabinet-maker | twórca mebli skrzyniowych |
chair-maker | twórca krzeseł |
upholsters | tapicer |
początek XVIII wieku | |
joiner | stolarz meblowy (technika fornirowania) |
craftsman | rzemieślnicy (obróbka litego drewna oraz prace tokarskie) |
Za panowania Marii i Wilhelma (1689-1702) meblarstwo nawiązywało głównie do wzorów holenderskich. W tym nurcie utrzymany jest wystrój gabinetu pana Benneta38. Stół pełniący rolę biurka powstał około lat 1680-1690. Posiadał on balasowe nogi wzmocnione toczonymi łączynami. W drugiej połowie XVII wieku, w okresie rewolucji purytańskiej, podjęto próbę wyparcia zagranicznych wpływów, torując tym samym drogę dla charakterystycznego stylu angielskiego. Spowodowane było to społeczno-politycznymi zmianami, w głównej mierze demokratyzacją ustroju państwa. Przemiany te przyczyniły się do przewrotu kulturalnego, co zaowocowało narodzinami sztuki narodowej, świadomie czerpiącej ze wzorów zagranicznych.
Nowy typ kanapy pojawiający się u schyłku XVII wieku stał się prototypem dla kanap królujących w Anglii w całym XVIII stuleciu. Górna część oparcia posiadała dwa oddzielne, wypukłe zwieńczenia, dając wrażenie dwóch stopionych ze sobą foteli. Pomimo, że meble te pochodzą z końca XVIII wieku, ich pierwowzorem są podwójne kanapy z końca XVII stulecia.
Na początku XVIII stulecia pojawia się w meblarstwie nowy nurt. Styl noszący imię królowej Anny, obejmuje okres dłuższy niż czas jej panowania. W projektach mebli pojawiały się zaczerpnięte ze skolonizowanych krajów motywy dekoracyjne. Zaczęto stosować według wzorów chińskich czarną i czerwona lakę, esowato wygięte podpory oraz dekorację markieterią. Technika ta będąca odpowiednikiem francuskiej marqueterie polegała na szczególnym rodzaju intarsji39. Zamiast wykładania otworów w płaszczyźnie kawałkami rożnych gatunków drewna, naklejano poszczególne elementy na powierzchnię mebla. Przykładem otrzymanej w ten sposób dekoracji jest komoda hight-boy w salonie państwa Bennetów. Jej drzwiczki ozdobione motywem naturalistycznie ujętych kwiatów podzielone są na pięć kwater, z główną w kształcie owalu. Dekoracja markieterią ustępuje około 1720 roku, jednak u schyłku XVIII stulecia powraca w meblach Sheratona, Chippendale'a i Hepplewhite'a. Inną metodą dekorowania sprzętów była laka. Pojawiła się ona w Anglii na początku XVII wieku, jako dekoracja szkatułek i parawanów importowanych ze Wschodu. Dużą popularnością cieszyła się w czasie restauracji Stuartów. Po 1730 roku entuzjazm dla tej techniki zmalał by powrócić w drugiej połowie XVIII wieku. W tym okresie stosowano dla tej techniki również nazwę japaning, która wskazywała na japońskie pochodzenie laki. Zabieg dekorowania polegał na zastosowaniu na powierzchni przedmiotów przeźroczystego lub kolorowego lakieru. Wschodnie laki produkowane były z soków drzewa Rhus vernicifera. Uzyskana po nacięciu pnia rośliny substancja miała gęstą konsystencje, natomiast po wyschnięciu stawała się twarda i nieprzepuszczalna. Laki europejskie nie były tak wytrzymałe - rozpuszczały się pod wpływem spirytusu. Z biegiem czasu fascynacja Anglików tą techniką zaowocowała wyższością rzemieślników europejskich nad Japończykami. W drugiej połowie XVII wieku w Anglii pojawiły się podręczniki dokładnie opisujące metody lakowania. Przykładem takiej dekoracji jest korpus kabinetu stojącego w salonie Longbourn. Posiada on drzwiczki ozdobione japońskimi wzorami z elementami krajobrazu i sceną rodzajową. Kabinet40, kanciasta skrzynia zamknięta drzwiami, jest jedną z odmian komody. W jego wnętrzu znajduje się wnęka z mniejszymi drzwiczkami otoczona szufladami. Ażurowa podstawa w formie stołu, na której ustawiano korpus, w przypadku kabinetu Bennetów ozdobiona została złoceniami i rzeźbieniami o barokowych motywach m. in. girlandach, amorkach, kwiatach, owocach. Inny przykład kabinetu, pochodzący z późniejszego okresy widzimy w salonie Lady Catherine. Rodzaj komody zwany hight-boy lub tallboy wszedł w użycie około 1700 roku. Powstał przez ustawienie jedna na drugą dwóch komód, z których dolna jest szersza od górnej41. Z kolei od kabinetu wywodzi się typ mebla pomysłu angielskiego, sekretera, zwanego też sekretarzykiem. Powstał on przez nałożenie na komodę skośnego pulpitu i nadbudowy kabinetowej. W przypadku, kiedy podstawa zostanie zastąpiona stołem uzyskamy biurko, natomiast, gdy odejmiemy od sekretarzyka podstawę i nadbudowę kabinetową, otrzymamy lekki damski sekretarzyk.
Angielskie stoły na przestrzeni wieków przechodzą metamorfozę. W renesansie wielkie dębowe stoły pokrywane są dekoracyjną snycerką lub rzeźbieniami przy pionie blatu. Renesansowe nogi w formie balasów, w baroku zastąpiono śrubowo skręconymi, które z kolei w rokoku staja się lekko wygięte z podstawa w kształcie kuli i szponów. Pojawiają się stoły owalne i okrągłe, składane, z ruchomymi nogami, przyścienne, czy też nieduże stoliki na świece, do gry w karty i do picia herbaty.
Przemiana krzesła angielskiego jest poważniejsza. Tak zwane krzesła Szekspira, o charakterystycznym smukłym zaplecku, wygiętych bocznych ramionach i trapezowej płycie siedzeniowej, pojawia się około XVI stuleciu. W meblarstwie mieszczańskim wzór ten przetrwał do czasów Jakuba I42. Po 1660 zmiany w stylistyce krzeseł następowały szybciej, największe zaszły w czasie od restauracji do panowania królowej Anny. W stylu królowej Anny, krzesła43 przybrały samodzielną, charakterystyczną formę, znacznemu przekształceniu uległa podstawa mebla. Siedliska drugiej połowy XVII wieku posiadały nogi w kształcie balasu lub spirali, szerszą listwę przednią oraz listwy łączące podpory Z biegiem czasu przednia listwa krzesła uległa obniżeniu do poziomu listew bocznych44, by następnie doprowadzić do połączenia wszystkich czterech nóg, za pomocą wygiętego kształtu X45. Charakterystyczna, dla stylu królowej Anny, forma nogi en cabriole46 zaczęła kształtować się u schyłku XVII stulecia. Przypominający kolano, kończące się u dołu pad foot47. Płaska stopka przekształciła się później w club foot, kształt przypominający poduszeczkę oparta na krążku. Po 1725 roku48 pojawił się typ zakończenia nogi zwany clow and ball, nawiązujący do ptasiego szponu obejmującego kulę. Najprawdopodobniej kształt ten wywodzi się z chińskiego motywu łapy smoka trzymającego perłę. Budowa nogi en cabriole wymagała wprowadzenia specjalnej techniki49, dzięki której noga na całej długości zachowywał przekrój kwadratu. Początkowo nogi typu en cabriole pozbawione były dekoracji, jednak później na gładkiej powierzchni pojawił się rocaille, który został w projektach Chippendale'a zastąpiony elementami akantu. Górna część nogi przy połączeniu z oskrzynieniem została silnie poszerzona. Pozwalało to na wyeliminowanie łączyn, przez co krzesła stały się lżejsze i powabniejsze. Oparcie fotela w stylu królowej Anny początkowo zaplecek złożony z dwóch listew bocznych i jednej środkowej w kształcie skrzypiec, zwanej splat. W późniejszym okresie pojawiły się na nim modne ażury. Nogi en cabriole wykorzystywano również przy projektach kanap stołów i konsol. Nad tymi ostatnimi, ustawianymi pod ścianą zawieszano lustra w bogato zdobionych ramach.
Historia luster zaczyna się w Murano koło Wenecji. Tam w 1550 roku szklarze opracowali technikę produkcji tafli szkła pokrytej z jednej strony amalgamatem cyny i rtęci. U schyłku XVII wieku we Francji udoskonalono tę metodę, otrzymując w efekcie gładsze i większe tafle. Pierwsze lustra pojawiły się w Anglii w XVII wieku. Ze względu na trudności w ich wykonaniu oraz wysokie podatki50 należały do produktów luksusowych, dostępnych tylko dla arystokracji. Produkcje luster na Wyspach zapoczątkował w 1615 roku Robert Mansell. Jego technikę udoskonalono w drugiej połowie XVII wieku. Wtedy, z inicjatywy księcia Buckingham, powstaje w Lamberth szklana manufaktura. W epoce rokoka modne stało się lustro typu Pier glass, wywodzące się z XVII-wiecznych wąskich i wysokich tafli, wypełniających przestrzeń między oknami. W scenie po odrzuceniu przez Elizabeth51 zaręczyn Collinsa, widzimy jak pastor ogląda swoją posturę w lustrze takiego typu. Wzory ram ściśle wiązały się z wystrojem i dekoracją danego wnętrza. Ich wyrobem zajmowali się wyspecjalizowani stolarze mebli luksusowych. Dekoracje wykonywano metodą zwaną water-gilding, złocenia wodą, często także używano laki i markieterii. Jednym z najsławniejszy stolarzy meblowych przełomu XVII/XVIII stulecia, był założyciel huty szkła w Lamberth, John Gumley52. W 1703 roku pracował on przy wyposażaniu Chatsworth. Wykonał dla pałacu wysokie na trzy metry lustra z motywami heraldycznymi w odcieniach niebiesko szafirowych.
Po stylu królowej Anny następuje przejściowy okres w meblarstwie angielskim, w którym króluje William Kent. Na dworach arystokracji modne staja się francuskie wzory z okresu regencji. W meblarstwie mieszczańskim pomimo ciągle panujących trendów utylitarnych, pojawiają się bogatsze dekoracje snycerskie i większe rozmiłowanie w wygiętych formach. Pod wpływem sztuki neoklasycznej, w meblarstwie pojawiają się detale rodem z architektury. Ściany Basildon Park, posiadłości występującej w roli Netherfield, pokryte są pilastrami i gipsową ornamentyką53. Zachwyt sztuką antyczną, doprowadził do syntezy dekoracji, będącej podstawą klasycznego okresu meblarstwa w XVIII wieku.
W 1714 roku na tron angielski wstępuje Jerzy I, rozpoczynając tym samym erę panowania Jerzych. W okresie 1714 -1760, gdy władzę sprawują Jerzy I i Jerzy II, ujednolicił się styl georgiański. Charakterystyczną zmianą w meblarstwie tego okresu było stopniowe zastępowanie orzecha mahoniem54. Rodzime uprawy orzecha nie pokrywały zapotrzebowania na ten surowiec, dodatkowo w 1720 roku Francja, jedyny dostawca orzechu na Wyspy, wprowadziła restrykcje eksportowe. By nie doszło do kompletnego braku budulca, w 1721 roku parlament zniósł wysokie cła na import wszystkich gatunków drewna z kolonii amerykańskich55. Wydarzenia te doprowadziły do spopularyzowania drzewa mahoniowego, które dzięki wielu zaletom, szybko stał się najmodniejszym drewnem XVIII wieku. Innymi gatunkami wykorzystywanymi w tym czasie na mniejszą skalę była jodła norweska, dąb szwedzki, orzech hiszpański i palisander brazylijski. W przypadku mebli złoconych i lakowanych stosowano miększe drewno, m. in. buk, brzozę, jodłę i cedr. Przy projektowaniu mebli okresu georgiańskiego kierowano się przede wszystkim wygodą. Szczególnie nowatorska była forma krzesła, doskonale dopasowana do linii kręgosłupa.
W latach trzydziestych XVIII wieku w Anglii pojawiło się rokoko, przesiąkając malowniczością styl georgiański. Jako pierwsi francuskie wzory dekoracyjne, rozpowszechnione głównie przez modne w owym czasie, książki-wzorniki, przejęli ebeniści56. Istotną rolę w rozpowszechnieniu rokoka odegrała Saint Martin's Lane Academy w Londynie57. Główną inspiracją dla dekoracji rokoka była natura, przez to linia prosta w niej nie występująca zastąpiona została serpentyną. Nieregularność i asymetria, stały się synonimem piękna. Eksperymentowano z rozmiarem, nienaturalnie powiększając i zmieniając proporcje roślin, zwierząt i ludzi. Jednak styl rokoka angielskiego, w odróżnieniu od francuskiego czy niemieckiego, ograniczał się do dekoracji zaledwie kilku pomieszczeń w pałacach. Przykładem rokokowego wnętrza z umeblowaniem w stylu Ludwika XV jest salon w Wilton House odgrywający role salonu muzycznego w Pemberly58. Ściany pokryte białą okładziną ozdobione zostały pozłacanymi gronami winorośli i girlandami kwiatów, co świadczy, że w rzeczywistości pomieszczenie to pełniło rolę jadalni59. Wejście do pokoju ozdabia portyk z przerywanym naczółkiem łamanym, zwieńczonym kartuszem herbowym.
Z rokokiem angielskim utożsamiane są meble projektu Thomasa Chippendale'a. Początkowo wyroby jego nawiązywały do stylu królowej Anny, jednak w późniejszym okresie wyklarował on szczególny styl, rozpoznawany na całym świecie. Wykorzystując zastane formy mebli, stworzył on serie krzeseł opartą na motywach gotyckich, chińskich i klasycznych z charakterystycznymi ażurowymi oparciami60. Po mistrzowsku stosował on intarsję, urozmaicając bryły mebli elementami z brązu, kości słoniowej czy złota. Chippendale często w projektach nawiązuje do wzornictwa chińskiego, szeroko rozpowszechnionego w tym okresie na Wyspach. Modne wówczas tapety z motywami kwiatowymi i egzotycznymi kwiatami występują w Basildon Park, w sypialni gościnnej. Najczęściej dekoracje ścienne dopełniał, nawiązujący do wschodnich wzorów, wystrój pokoju. Jednak w Basildon Park, umeblowanie sypialni utrzymane jest w stylu Happlewhite'a. Sprzęty z pracowni Happlewhite'a, choć utrzymane w podobnej jak u Chippendale'a stylistyce, miały lżejszą, klarowniejszą formę. Charakterystyczne były dla nich sercowate oparcia foteli i krzeseł61, oraz ulubiony motyw projektanta - trzy splecione strzały z herbem księcia Walii62. Artystyczne credo Happlewhite połączenie elegancji, funkcjonalności i zestawienia tego co pożyteczne z tym, co miłe63 doskonale oddaje istotę mebli jego projektu. Mimo, że uznanie zyskał dopiero po śmierci, stał się inicjatorem nurtu wyznającego zasadę prostoty i funkcjonalności. Happlewhite w projektach nawiązywał do mebli Roberta Adama, architekta i dekoratora. Obaj projektanci rozpowszechnili na Wyspach w drugiej połowie XVIII stulecia styl klasyczny w meblarstwie64. Doskonałym przykładem wnętrza inspirowanego tymże nurtem jest jadalnia65 Basildon Park. Bryła pałacu budowanego w latach 1776-1783, czyli czasie, na który przypada szczytowy okres działalności Happlewhite'a i Adama, nawiązuje do dzieł palladianistów.
Dla Anglii wiek XVIII to epoka dostojnych willi otoczonych urodziwymi parkami. Można było w nich spotkać japońskie pagody, gotyckie ruiny czy antyczne świątynie, jak świątynia Apolla w Stourhead Garden66. Elementy te, mimo że pochodziły z różnych kręgów kulturowych, współtworzyły gust i smak epoki. Stały się też powodem dla dyskusji o sztuce i filozofii, w wyniku, której narodziła się jedna stylistyczna zasada serpentyna nad linia prostą, nieregularność nad porządkiem i umiarem67. Meblarstwo Chippendale'a rozpoczęło czas uwielbienia dla swobody i lekkości rokoka. Pojawiły się i głosy krytyki. Wiliam Hoghart, w serii moralizatorskich obrazów68, szydził ze współczesnej sobie arystokracji, ślepo podążającej za nowinkami. Jednak większość społeczeństwa uległa ówczesnej modzie, co zaowocowało rozkwitem sztuki meblarskiej. Burżuazja i arystokracja, potrzebując oprawy dla bogatych kolekcji dzieł sztuki, ozdabiała wnętrza, zmieniając swoje domy-galerie w pseudo antyczne pałace. Dekoratorzy śledzili zmiany gustów, stosując na przemian rokokowe detale, tympanony i kolumnowe portyki z azjatyckimi smokami. Nie wpłynęło to na jakość wykonywanych mebli. XVIII-wieczne wyroby angielskich rzemieślników reprezentują najwyższą precyzje wykonania69. Diametralną zmianą w meblarstwie było wprowadzenie przez Roberta Adama stylu klasycznego. Mimo, że kontrastował on z przepychem Chippendale'a, doskonale współistniał z jego dekoracyjnością. XVIII stulecie inspiruje się zarówno sztuką gotycką, jak i antyczną, czerpiąc jednocześnie ze wzorów wschodnich.
Przemiany w XVIII-wiecznym wnętrzu, mimo że zachodziły stopniowo były radykalne. Świetnie obrazuje to rysunek Humphreya Reptona opublikowany w Fragments of the Theory of Lanscape Gardenning (1816 r.)70, na którym widzimy dwie sceny. Na pierwszej salon, pośrodku którego stoi krąg krzeseł, na których zasiadano by toczyć dyskusje według ścisłych zasad, na drugiej natomiast widzimy pełen swobody pokój dzienny, w którym bez skrępowania można przeprowadzać żywe rozmowy o literaturze, muzyce i malarstwie. Zleceniodawcy, czyli arystokracja i burżuazja, zaczęli wyposażając dom kierować się nie dążeniem do klasycznego piękna, lecz do stworzenia przytulnych, wygodnych pomieszczeń. Meble tego okresu miały wyłącznie służyć swojemu celowi. Dzięki tej celowości i konkretności połączonej z prostota i skromności dekoracji, podyktowanej względami utylitarnymi otrzymujemy meble o ponadczasowej estetyce. Sposób kształtowania wnętrz i projektowania mebla w XVIII-wiecznej Anglii jest, zatem odpowiedzią na zmiany zachodzące w obecnym czasie w społeczeństwie.
1 Jest to sala auli, w której odbył się pierwszy bal. Do obecnych czasów nie zachowała się w oryginale żadna publiczna aula.
2 Zabiegi scenograficzne zakładały minimalne zmiany w dekoracji wnętrz.
3 J. Pile, Historia wnętrz, Warszawa 2004, s. 92-139.
4 Jan Vermeer van Delft (1632-1675), malarz holenderski. Jego obrazy charakteryzują się poprawnością oddania perspektywy oraz iluzyjnym oddaniu detali. Sceny malowane przez Vermeera przedstawiają przeważnie jedną lub dwie postacie we wnętrzach, zajmujące się codziennymi czynnościami. Vermeer uchodzi obok Rembranta za najwybitniejszego malarza holenderskiego XVII wieku. Zob. Uniwersalny leksykon sztuki, red. M. Bernhard, Warszawa 2002, s. 498.
5 Jan Steen (1626-1679), malarz holenderski, jeden z głównych przedstawicieli holenderskiego malarstwa rodzajowego. W swoich obrazach przedstawiał zarówno sceny z życia prostego ludu, jak i bogatych mieszczan, często zabarwione rubasznym humorem. Zajmował się również malarstwem biblijnym, mitologicznym i historycznym. Zob. Tamże s. 471.
6 Określenie Wyspy stosowane jest w niniejszej pracy jako synonim nazwy Anglia.
7 T. Broniewski, Historia architektury dla wszystkich. Ostatnie dwa stulecia, Wrocław 1980, s. 372-373.
8 J. Pile, dz. cyt., s.139.
9 Budowany w latach 1616-1635 Queen's House w Greenwich jest pierwszym angielskim, renesansowym dziełem w sensie klasycznym. Kolejnym projektem Jonesa był budowany w latach 1619-1622 Prince's Lodging w Newmarket. Jest to założenie mieszkalne, które stało się pierwowzorem typowych, popularnych do dziś, angielskich domów z czerwonej cegły, z czterospadowym dachem z lukarnami oraz narożnikami z ciosanego kamienia. Natomiast Banqueting House w Withehall w Londynie budowany w latach 1619-1622 jest w całej swojej okazałości uwielbianiem dla Palladia. Nie jest to naśladownictwo, lecz angielskie przetransponowanie włoskiego mistrza. Zob. N. Pevsner, Historia architektury europejskiej, Warszawa 1980, s. 234.
10 Palladio Andrea (właściwie Andrea di Pietro) urodzony w Vicenzie w 1508, zmarł tamże w 1580. Włoski architekt, jeden z najwybitniejszych twórców XVI w. Swój styl wykształcił studiując architekturę starożytnego Rzymu oraz pisma Witruwiusza, inspirował się także budowlami wznoszonymi przez Donato Bramantego. Charakterystyczne dla jego stylu jest wyraźne stosowanie podziałów fasady za pomocą dwukondygnacyjnych rzędów pilastrów lub tzw. motywów palladiańskich zwanych motywami serliańskimi, od nazwiska Sebastiano Serlio (1475-1554), który po raz pierwszy zastosował go i opisał. Konstrukcja ta posiada dwie pary kolumn, między którymi znajduje się szersza i wyższa przerwa zamknięta łukiem, sekwencja ta tworzy rodzaj dwukondygnacyjnej arkady na fasadzie budynku. Budowle Palladia wznoszone są na symetrycznym, często centralnym planie. Rygorystyczne proporcje w równym stopniu odnoszą się do całej bryły jak i do najmniejszych detali. Charakterystyczna jest również rezygnacja z elementów czysto dekoracyjnych. Zob. N. Pevsner, Uniwersalny leksykon sztuki, s. 390.
11 Ojciec Wrena był dziekanem Windsoru.
12 W tym czasie trwa wojna francusko-angielska (1803-1815) ciekawym zdarzeniem tego okresu jest ofiarowanie księciu Marlborough pałacu Blebheim, projekty Johna Vanbrugha, który to w formie nawiązuje do francuskiego, czyli wrogiego, Wersalu. Zob. J. Pile, dz. cyt., s.146.
13 Okres panowania Jerzego I, Jerzego II i Jerzego III zwany jest georgiańskim. Zob. Tamże, s. 147.
14 Dnia 24 sierpnia 79 roku nastąpił wybuch greckiego wulkanu, Wezuwiusza. Popiół wulkaniczny zasypał 15 metrową powłoką Pompeje, natomiast Herkulanum zalał potok lawy. W 1594 roku Domenico Fontana trafił na ślady miast, następnie w 1748 roku chłop kopiący studnię znalazł marmurowe kolumny i posągi. Jednak Pompeje zidentyfikowano dopiero w 1763 roku. Zaczęto wtedy także prowadzić wykopaliska, jednakże w sposób rabunkowy. Zob. U. Kołaczkowska, 500 zagadek z historii sztuki, Warszawa 1974, s. 119.
15 British Muzeum powstało z inicjatywy sir Hansa Sloane'a, lekarza, przyrodnika i kolekcjonera. Posiadał on liczącą ponad 71 tys. obiektów kolekcją literatury i dzieł sztuk, które postanowił sprzedać za 20 tys. funtów królowi Jerzemu II. Mimo iż monarcha nie wykazywał większego zainteresowania zbiorami Sloane'a, Parlament, głównie za sprawą Arthura Onslowa przyjął ten dar. Uchwała o utworzeniu Muzeum Brytyjskiego została przyjęta 7 czerwca 1753 r. Pierwszą jego siedzibą była XVII-wieczna posiadłość Montague House w Bloomsbury, nieopodal dzisiejszego budynku. Otwarcie dla zwiedzających nastąpiło 15 stycznia 1759 r. Z wyjątkiem okresu obu wojen światowych Muzeum pozostawało nieprzerwanie otwarte. W latach 50. XIX w. zbudowana została obecna siedziba Muzeum Brytyjskiego. W 2000 r. otwarto przykryty szklanym dachem Wielki Dziedziniec Królowej Elżbiety II (The Queen Elizabeth II Great Court), który powstał w miejscu zajmowanym wcześniej przez bibliotekę. Większość eksponatów muzealnych pochodzi z prywatnych zbiorów, które zostały państwu przekazane lub odsprzedane. Jednak trzeba mieć na uwadze, że przedmioty te do rąk angielskich właścicieli trafiały często niechlubna drogą. Zob. Tamże, s. 78.
16 Gliptyka jest sztuką rzeźbienia reliefów w kamieniach szlachetnych i półszlachetnych, obrobione tak kamienie noszą nazwę gemm. Zob. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. K. Kubalska-Sulkiewicz, Warszawa 1996, s. 128.
17 Sprawiło to wydanie książki The works in architecture of Robert and James Adama, 1773-1822, która stała się bardzo modnym i cenionym podręcznikiem architektonicznym. Zob. J. Pile, dz. cyt., s. 148.
18 Country house oznacza posiadłość wiejską. Charakterystyka tych zabudowań odpowiada polskiemu dworkowi.
19 W roku 1811 władzę, jako regent, władzę objął syn Jerzego III. Koronował się on po śmieci ojca w 1820 roku i jako Jerzy IV panował do 1830 roku. Zob. J. Pile, dz. cyt., s. 148-155.
20 W centralnym miejscu jadalni znajduje się spłaszczona kopuła otoczona podwyższonymi przestrzeniami z oknami. Zabieg ten wywołuje wrażenie unoszenia się kopuły. Zob. Tamże, s. 172-173.
21 Tamże, s. 175-176.
22 Budowę Britsh Museum rozpoczął w 1823 roku architekt Robert Smirke. Zob. Tamże, s. 176.
23 Patrz ilustracja 1, Dodatek III, s. 75.
24 W technologii skrzyniowej meble buduję się przy użyciu masywnych desek wpuszczanych za pomocą żłobka w mocne, narożne słupy. Meble skrzyniowe charakteryzują się przewagą elementów płytowych. Zasadnicze części - boki i wieńce - mogą być połączone ze sobą w różny sposób. W grupie mebli skrzyniowych wyróżniamy konstrukcje stojakowe, konstrukcje wieńcowe oraz konstrukcje typowo skrzyniowe, które występują w różnych mieszanych wariantach. Zob. I. Grzeluk, Słownik terminologiczny mebli, Warszawa 2000, s. 312.
25 Mebel wykonany w tej technice składa się z ramowo-żebrowego szkieletu, który wypełniają osadzone w nim cienkie płyciny drewniane. Pionowe słupy i poziome rygle szkieletu spajane są czopowymi złączeniami stolarskimi. Zob. Tamże, s. 331.
26 Cupboard jest to wydłużona skrzynia z umieszczonymi na przedniej ścianie trzema szerokim drzwiczkami, nakryta płytą. Zob. Tamże, s. 45.
27 Motyw wstęgowy jest dekorem naśladującym wstęgę wiązaną czasem w węzeł lub kokardę. Występuje od starożytności jako motyw pomocniczy do przewiązywania punktów zawieszania girland, banderol, do owinięcia (w gotyku) lasek itp. Zob. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, dz. cyt., s. 78.
28 Maswerk to dekoracja architektoniczna charakterystyczna dla sztuki gotyckiej. Składał się z elementów geometrycznych wykonanych w kamieniu i cegle. Stosowany do wypełniania głównie ażurowych otworów okiennych, rozet, wimperg, balustrad. Przyjął się również jako motyw dekoracyjny w rzemiośle artystycznym. Zob. Tamże s. 142.
29 Henryk VIII Tudor (1491-1547) król Anglii od 22 kwietnia 1509 do końca życia, król Irlandii 1542-1547. Drugi monarcha z dynastii Tudorów (po swoim ojcu, Henryku VII). Doprowadził do rozłamu z Kościołem rzymskokatolickim tworząc Kościół anglikański, którego głową się mianował. Zob. A. Stanisław, W. Kurkiewicz, A. Tatomir, W. Żurawski, Dzieje świata. Chronologiczny przegląd ważniejszych wydarzeń, Warszawa 1990, s. 64.
30 Jakub I Stuart (1566-1625) król Anglii w latach 1603-1625. Syn Henryka Stuarta i Marii I Stuart, królowej Szkocji. Pierwszy król Anglii z dynastii Stuartów. Jego panowanie było początkiem unii personalnej Anglii ze Szkocją. Zob. Tamże, s. 65.
31 We wcześniejszych stuleciach meblarstwo angielskie z Francji i Niderlandów przejęło m.in. ornament okrągłych medalionów z grofilowanych głów, ornament fałdowy i maswerkowy.
32 Tak na przykład angielski kredens wywodzi się z szafy z nadbudową projektu Vredemana de Vriese, natomiast łoża z kolumnami i balasami na graniastych cokołach nawiązują do form flamandzkiego renesansu szczytowego. Zob. A. Disertori, M. Griffo, A. Griseri, A. Necchi-Disertori, A. Ponte, Meble XVIII wieku, Warszawa 1996, s. 131-140.
33 Po raz pierwszy orzech posadzono w Anglii w 1550 roku. Na Wyspach znane były dwie odmiany Juglansa regia, w kolorze jasnobrunatnym i Juglans nigra, szarobrunatna przypominająca mahoń. Zob. Tamże, s. 131-141.
34 Kabinet to reprezentacyjny mebel skrzyniowy, dwuczęściowy, często z odchylającą się do poziomu płytą do pisania, zawierał siele małych szuflad i skrytek przeznaczonych do przechowywania dokumentów, klejnotów itp. Wykształcił się w XVI wieku z dwóch zasadniczych odmian nastaw: wł. sttipo i hiszp. bargueno. W XVII wieku rozpowszechnił się w Europie, należał do najbardziej reprezentacyjnych i kosztownych mebli barokowych, bogato zdobionych rzeźbą, malowidłami, kością, metalami, często z iluzjonistycznie rozwiązanym wnętrzem części środkowej (malowidła i system zwierciadeł), zanikły w XVIII wieku. Zob. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, dz. cyt., s. 121.
35 Karol I Stuart (1600 -1649), król Anglii i Szkocji w latach 1625-1649, syn Jakuba I Stuarta. Karol jest jedynym angielskim królem, który za rządy tyranii został obalony i ścięty przed londyńskim Banqueting House. Po śmierci wybaczono mu winy i obecnie król Karol I Stuart jest jedynym świętym zreformowanego Kościoła Anglikańskiego. Zob. A. Stanisław, W. Kurkiewicz, A. Tatomir, W. Żurawski, dz. cyt., s. 60.
36 Karol II Stuart (1630 -1685), król Anglii i Szkocji w latach 1649-1685 (de iure) lub 1660-1685 (de facto), syn Karola I Stuarta i Henrietty Marii, córki Henryka IV Burbona, króla Francji. Zob. Tamże, s. 65.
37 A. Disertori, M. Griffo, A. Griseri, A. Necchi-Disertori, A. Ponte, dz. cyt., s. 143.
38 Od holenderskich form odbiegają fotele i przyścienna konsola z nogami typu kabriolowego.
39 Intarsja[z wł. intarsjo, czyli wykładzina]to technika zdobienia powierzchni drewnianych innymi gatunkami drewna, dzięki czemu uzyskuje się ozdobny, barwny wzór. Zob. Uniwersalny leksykon sztuki, red. M. Bernhard, Warszawa 2002, s. 315.
40 Patrz ilustracja 2, Dodatek III, s.76.
41 Przykładem takiego mebla jest wspominana wcześniej markieterowana komoda z salonu w Longbourn.
42 W filmie Wrighta widzimy zmodyfikowaną formę krzesła Szekspira w kuchni Groombridge Place. Patrz ilustracja 3, Dodatek III, s. 77.
43 Patrz ilustracja 4, Dodatek III, s.78.
44 Listwy boczne łączyły przednie i tylne nogi mebla.
45 A. Disertori, M. Griffo, A. Griseri, A. Necchi-Disertori, A. Ponte, dz. cyt., s. 152.
46 En cabriole oznacza wygięte. Zob. J. Setkowicz, Zarys historii mebla. Od czasów starożytnych do końca XIX wieku, Kraków 1969, s. 187.
47 Pad foot oznacza płaska stopka. Zob. Tamże, s. 187-188.
48 Tamże, s. 191-198.
49 Wzór mebla nanoszony był na cienką drewniana płytkę. Uzyskany kontur służył do zrobienia wycięcia w bloku drewna. Wykonywano dwa cięcia - pierwsze dawało kształt w jednym kierunku, drugie - prostopadłe do pierwszego, dawało podporę. Zob. Tamże, s. 198.
50 Na lustra, jako produkty luksusowe, w latach 1695, 1698 i 1745 państwo nakładało wysokie podatki. Dopiero w 1846 roku zniósł je Robert Peel. Zob. Tamże, s. 190.
51 W pracy zamiennie używane będzie imię głównej bohaterki oraz jego zdrobnienie - Lizzy.
52 John Gumley został w 1715 roku mianowany królewskim stolarzem meblowym. Zob. J. Setkowicz, dz. cyt., s. 191.
53 Patrz ilustracja 5, dodatek III, s. 79.
54 A. Disertori, M. Griffo, A. Griseri, A. Necchi-Disertori, A. Ponte, dz. cyt., s. 160-165.
55 Początkowo sprowadzano mahoń z San Domingo, w połowie stulecia z Kuby, a około roku 1780 z Hondurasu. Zob. Tamże, s. 166.
56 Termin ebenista, od fr. ebene - heban, w XVII i XVIII wieku oznacza stolarza-artystę wykonującego intarsje na meblach. Początkowo były one tylko z hebanu. Zob. Uniwersalny leksykon sztuki, dz. cyt., s. 42.
57 Akademia została założona w 1735 roku. Mieściła się w centrum przemysłu meblarskiego. Wykłady prowadził m.in. Francuz Hubert Gravelot, który wypracował oryginalna stylistykę cechującą się serpentynowa linią, uznaną przez Hogartha, za formę najpełniej wyrażająca piękno. Zob. A. Disertori, M. Griffo, A. Griseri, A. Necchi-Disertori, A. Ponte, dz. cyt., s. 170.
58 Patrz ilustracja 6, Dodatek III, s. 80.
59 A. Disertori, M. Griffo, A. Griseri, A. Necchi-Disertori, A. Ponte, dz. cyt., s. 172-175.
60 Uformował on ażurowy zaplecek w oparciu o zasadę ornamentu wstęgowego, wprowadził także delikatne rzeźbienia. Zob. Tamże, s. 187.
61 Patrz ilustracja 7, Dodatek III, s. 81.
62 S. Sienicki, Wnętrza mieszkalne. Rys historyczny, Warszawa 1962, s. 210.
63 A. Disertori, M. Griffo, A. Griseri, A. Necchi-Disertori, A. Ponte, dz. cyt., s. 188-189.
64 J. Setkowicz, dz. cyt., s. 231-233.
65 Patrz ilustracja 8, Dodatek III, s. 82.
66 Patrz ilustracja 9, Dodatek III, s. 83.
67 A. Disertori, M. Griffo, A. Griseri, A. Necchi-Disertori, A. Ponte, dz. cyt., s. 140.
68 Patrz ilustracja 10, Dodatek III, s. 84.
69 Wiedeński architekt, Adolf Loos, w 1929 roku stwierdził ze projektowanie nowego krzesła do jadalni nie ma sensu, ponieważ krzesło Chippendale'a jest doskonałe. Zob. A. Disertori, M. Griffo, A. Griseri, A. Necchi-Disertori, A. Ponte, dz. cyt., s. 141.
70 Patrz ilustracja 11, Dodatek III, s. 85.
Vasco, 2009-11-24 15:11:50