Oto drugi rozdział pracy magisterskiej Groombridge Place oraz Basildon Park jako przykład wykorzystania angielskiej architektury wnętrz przy kreowaniu filmowej rzeczywistości w dziele "Duma i uprzedzenie" w reżyserii Joe Wrighta. Uwagi i opinię nt. tekstu przedstawiamy na forum.
Sztandarowa powieść Jane Austen doczekała się nie tylko wielu ekranizacji telewizyjnych, lecz stała się również inspiracją dla kilku megaprodukcji rodem z Hollywood. Duma i uprzedzenie podbiła serca widzów na całym świecie, stając się tym samym nietracącą na aktualności opowieścią o miłości. Pomimo przesiąknięcia anielskością i pewnego rodzaju dziewczęcą naiwnością nadal inspiruje twórców filmowych, a także literackich kontynuatorów. Ten stan rzeczy dowodzi zarówno kunsztowi pisarki, jak również pewnej ponadczasowej stereotypowości społeczeństw. Nie istotne czy mamy wiek XVIII czy XXI, ludzkość nieustannie potrzebuje odskoczni od codzienności. Nic to nowego pod słońcem. Niczym rewolucyjnym jest też stwierdzenie różnorakich potrzeb widza czy czytelnika, zależnych w równym stopniu od przemian społecznych, co jego wewnętrznych. Wytchnienie musi w pewien sposób albo nawiązywać do problemów odbiorcy, albo ukazywać głównego bohatera w taki sposób by czytelnik, niezależnie od ilości wiosen, chciał lub mógł się z nim utożsamiać. Duma i uprzedzenie w subtelny sposób dotyka tematu bliskiemu każdemu, tematu miłości. Nie ma człowieka, który nie potrzebuje oparcia, który nigdy się nie zawiódł, ale nadal podświadomie chce wierzyć w wielkie ideały. Nie ma człowieka, który nie ma nadziei i marzeń. To one budują na równi z doświadczeniami rzeczywistości jestestwo człowieka. Można się oszukiwać, zamknąć na wewnętrzną potrzebę szczęścia, jednak prowadzi to do tak często omawianych w mediach chorób cywilizacyjnych, czy też depresji nadziei. Ucieczka w inny świat, choć nie zawsze dobra dla samego odbiorcy, staje się lekarstwem na jego większe lub mniejsze cierpienie.
Schemat opowieści najczęściej jest podobny. Odbiorca poznaje głównego bohatera, który napotka problem z punktu wyjścia go przerastający. Staje się świadkiem bardziej lub mniej udanych próby jego rozwiązania, aż wreszcie, bardziej lub mniej udanego zakończenia. Przemiana głównego bohatera może stać się częścią przemiany zachodzącej w samym czytelniku, a uraz psychiczny, niszczący stare struktury doprowadzić może do powstania nowych wartości. Jednoczesne budowanie i niszczenie jest charakterystycznym procesem w życiu człowieka71. Często dialog ten nie zachodzi w realnym świecie, a na stronicach powieści, będąc tym samym bezpieczniejszym w przebiegu dla samego człowieka.
Schemat, w który wpleciony jest motyw miłości święci triumfy na każdej szerokości geograficznej. Wynika to z jego uniwersalności. Problem uczuć w bardziej lub mniej bezpośredni sposób staje się areną dla budowania i niszczenia. Postmodernizm próbuje odwrócić pewną hierarchiczność motywów, co rzutuje na obraz miłości w kinie współczesnym, które wręcz burzy niewidzialna piramidę zależności. Jednak nigdy nie uniknie się tego, co kino tworzy - pewnej historii. Nie ważna jest treść czy logika opowieści, istotna jest ona sama. To ona budzi ciekawość - siłę napędową ludzkości.
Dla Jane Austen wystarczająco interesująca stała się opowieść o miłości powstałej jakby w cieniu stereotypowego myślenia, wyniosłości i hardości serca. Temat ten stał się wdzięcznym tłem dla opisania barwnych charakterów, a całość została spięte klamrą swobodnego języka. Przeciętny czytelnik, potrzebujący przede wszystkim ciepłych przeżyć dających wytchnienie po walce z codziennością, wydaję się być usatysfakcjonowany taka lekturą. Nie dziwi, więc decyzja Brytyjskiego Stowarzyszenia Autorów Powieści Romantycznych o przyznaniu Dumie i uprzedzeniu w 2005 roku tytułu ponadczasowej powieści o miłości72. Austenowski obraz miłości stał się niedoścignionym wzorem zarówno dla wielu czytelników jak i pisarzy. Oczywiście, co dzieje się po szczęśliwym zakończeniu nikt nie zdradza, ale to już zupełnie inna historia. Tak, więc klaruje się obraz kobiecej książki doskonałej - tajemniczy mężczyzna i pewne trudy zwieńczone sukcesem dzięki jego poświęceniom. Czy nie tak można by streścić większości pozycji literackich? Dlaczego, więc jedna, nie więcej niż dwustustronicowa książeczka nadal święci tryumfy, nie tylko wśród czytelników, ale i scenarzystów filmowych?
Duma i uprzedzenie to najczęściej przenoszona na ekran powieść Jane Austen. W latach 1940-1950 na jej podstawie w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych królowały też słuchowiska radiowe. W 1938 roku angielska telewizja BBC73 pierwszy raz przeniosła na mały ekran historię Lizzy Bennet. Kolejno Robert Z. Leonard w 1940 roku wyreżyserował, entuzjastycznie przyjętą przez ówczesną krytykę, pełnometrażową Dumę i uprzedzenie znaną w Polsce pod tytułem W pogoni za mężem74. W główne postacie wcielili się wówczas Greer Garson i Laurence Olivier. Film ten został nagrodzony Oskarem w 1941 roku za Kierownictwo artystyczne (film czarno-biały)75. W 1949 roku Duma i uprzedzenie trafiła pod amerykańskie strzechy. NBC zachęcona sukcesem Leonarda, nakręciła jednogodzinną, telewizyjną wersję76 powieści. Ciekawym przedsięwzięciem było zrealizowanie przez BBC w 1952 roku powieść Austen jako telewizyjnego przedstawienia emitowanego na zasadach słuchowiska. Składało się ono z pięciu epizodów wyświetlanych od 2 lutego do 8 marca. Główne rolę zagrali Ann Baskett oraz Peter Cushing, później znany jako Moff Tarkin z Gwiezdnych wojen. Dzieło pojawiło się także wielokrotnie na deskach teatralnych. W 1959 roku wystawiono na Broadwayu musicalowa wersję powieści pod tytułem Pierwsze wrażenie77. Napisania kolejnej telewizyjnej wersji scenariusza podjęła się pisarka Fay Welon. Adaptacja ta skłaniająca się bardziej ku komedii wyemitowana została w Wielkiej Brytanii w 1980 roku78. Jednak największą sympatię i uznanie zyskało nakręcone w 1995 roku dzieło Simona Langton, uważane przez wielu za wzorzec stylowej adaptacji romansu. Ta sześcioodcinkowa telewizyjna ekranizacja znana jest również polskiej publiczności. Brytyjska Akademia Sztuk Filmowych i Telewizyjnych doceniła serial w 1996 roku nominując film w czterech kategoriach79 oraz nagradzając wcielającą się w postać Lizzy, Jennifer Ehle80. Aktorka w pełni zasłużyła na to uznanie. Zagrała kobietę z krwi i kości - uroczą, inteligentną, ale jednocześnie niedoskonałą, humorzastą, popełniającą błędy. Jane Austen opisuje Elizabeth jako mieszankę słodyczy i łobuzerstwa; Jennifer Ehle doskonale wywiązała się z postawionego przed nią zadania. Autor scenariusza, Andrew Davies, na podstawie tego samego materiału, co wcześniejsi scenarzyści Dumy i uprzedzenia uzyskał zaskakująco odmienny efekt. Wydobywając jednocześnie satyrę i głęboką uczuciowość głównych postaci, dzieło zyskało nowy smak. Adaptacja nie ograniczyła się do przełożenia literackiej treści. Dokonano tu twórczej transformacji dzieła Austen. Pan Darcy stał się zmysłowym mężczyzna, silnym zarówno psychicznie jak i fizycznie, targanym uczuciami zwykłych śmiertelników. Colin Firth jako pierwszy nadał mu cechy człowieka z krwi i kości, a nie tylko majętnego eleganta pałającego miłością do kobiety pochodzącej z niższej warstwy społecznej.
Krok dalej postawiła najnowsza adaptacja Dumy i uprzedzenia nakręcona w 2005 roku, przez Joe Wright. Historia miłości w kręgach angielskiego ziemiaństwa z początków XIX wieku odniosła sukces zarówno w Europie jak i za oceanem. Banalny schemat fabuły stał się, zaraz po magii i czujących robotach, idealnym sposobem na kinowy sukces. Jednak zaszufladkowanie filmu Wright, ze względu na prostotę opowiedzianej historii, do kina kategorii trzech gwiazdek byłoby zbrodnią. Nie jest on ckliwym romansem, jak nakręcona w Bollywood Bride and Prejudice81, ani filmowym pamiętnikiem londyńskiego kopciuszka82.
W Dumie i uprzedzeniu Wrighta na szczególną uwagę zasługuje malarskość filmu. Przejawia się ona w zdjęciach83, montażu84, grze aktorów. Prostą historię, którą można by zawrzeć pomiędzy sloganami nie sądź po pozorach i miłość uszlachetnia ubrano w nastrojowe sceny rodem z obrazów Vermeera. Całość doprawiono muzyką Dario Marianelli85, znanego również z kompozycji do Nieustraszonych braci Grimm, V jak Vendetta czy Pokuty w reżyserii Joe Wrighta. Tworząc Dumę i uprzedzenie reżyser zdecydował by sceny filmu kręcono w oryginalnych, historycznie i społecznie odpowiadających opowieści, miejscach. Na ekranie zatrzymano w kadrze jedne z najpiękniejszych angielskich rezydencji wiejskich.
Filmowe Longbourn, rodzinna posiadłość Bennetów to w rzeczywistości położony w Południowej Anglii, prywatny dom, Groombridge Place. W czasie kręcenia zdjęć posiadłość po raz drugi w ciągu 400 lat zmieniała właściciela. Dzięki temu udało się ekipie filmowej zdobyć zgodę na przekształcenie wnętrz kuchni na modłę XVIII-wieczną. Był to właściwie jedyny poważny zabieg scenograficzny. Posiadłość zyskała charakter domu rządzonego przez kobiety, mimo, że ich status w ówczesnej Anglii był wręcz upokarzający. Całe życie zmuszone były starać się o zabezpieczenie materialne; najpierw o swoje bogate zamążpójście, potem o zamążpójście swych córek. Nieustannie pozostawały na łasce osób posiadających odpowiednie środki finansowe. Austen wydała Dumę i uprzedzenie w 1813 roku, czyli czasie, w którym nie zapowiadały się większe rewolucje społeczne względem sytuacji kobiet86. Jednak nie przeszkodziło jej to zawrzeć w swojej lekkiej i łatwej książce obrazu błyskotliwej kobiety zdającej sobie sprawę z upokarzającego statusu swojej płci. Kobiety, która potrafi w owej sytuacji zyskać szacunek otoczenia i osiągnąć szczęście, nie wyrzekając się siebie. Groombridge pomimo swojego prowincjonalnego charakteru stało się enklawą równouprawnienia kobiet. Grający pana domu, Donald Sutherland87 doskonale odnalazł się w roli cynicznego Benneta, kochającego i dbającego w równym stopniu o byt córek, co o ich samoświadomość.
Kolejną sławną osobą w czołówce jest Judi Dench88. Wcieliła się ona w rolę ciotki Darcy'ego, Lady Catherine de Bourg. Widzimy ją jakby żywcem wyjęta z pompatycznych obrazów Fransa Pourbusa czy Velázquez. Właścicielka Rosings ubiorem i wystrojem rezydencji nawiązuje do epoki Ludwika XIV. W roli posiadłości Lady Catherine wystąpił Burghley House89, zbudowany w XVI wieku, jeden z największych domów w Anglii. Posiadłość od wieków pozostaje we władaniu spadkobierców Williama Cecila Lorda Burghley90. W filmie wykorzystano wnętrza barokowego Pokoju Niebiańskiego. Autorem malowideł ściennych pojawiających się na ekranie jest Antonio Verrio, włoski malarz, twórca m. in. Morskiego triumfu Karola II. Obecnie domem zarządza Lady Victoria Leatham, córka markiza Exeter91, którego historia stała się inspiracja dla nakręcenia filmu Rydwany ognia92. Rolę ogrodu Rosings i miejsca, w którym Darcy pierwszy raz oświadczył się Lizzy odegrała położona w hrabstwie w Wiltshire Świątynia Apolla w Stourhead Garden.
Istotna rolę w filmie zagrał Basildon Park występujący jako Netherfield Park, posiadłość wynajmowaną przez pana Bingley'a. Jest to najmłodszy dom wykorzystany przy kręceniu Dumy i uprzedzenia. Położony w pobliżu Reading, posiada piękny widok na Tamizę. Rezydencja ma ciekawa historię; zbudowana została w latach 1776-1783 przez architekta Johna Carra dla Sir Francisa Sykesa, który dorobił się fortuny w Indiach. Następnie w 1838 roku posiadłość zakupił milioner i miłośnik sztuki James Morrison93. Po II wojnie światowej dom popadł w ruinę. Został odrestaurowany przez Lorda i Lady Iliffe. W 1978 roku posiadłość wraz ze znakomitą kolekcją sztuki została przekazana państwu.
Jednak nie sceneria, piękne plenery, kostiumy94, lecz historia Elizabeth i Darcy'ego decyduje o niegasnącej popularności Dumy i uprzedzenia. W najnowszej adaptacji w główne role wcielili się znana z trylogii Piraci z Karaibów Keira Knightley95 oraz brytyjski aktor teatralny Matthew Macfadyen96.
Elizabeth była ulubioną bohaterką Jane Austen, a w interpretacji Keiry Knightley jest zachwycająca. Angielce udało się odkryć na nowo jedną z najpopularniejszych postaci romansów, ale także wcielić się w kobietę niemal współczesną. Wiedząc, że zaskoczyć widza jest trudno, reżyser postawił na formę filmu. Stworzył malarskie tło dla toczących się romansów i intryg. Film otrzymał nominacje Brytyjskiej Akademii Sztuk Filmowych i Telewizyjnych do Nagrody im. Alexandra Kordy dla najwybitniejszego brytyjskiego filmu roku, natomiast Europejska Akademia Filmowa nominowała Dumę i uprzedzenie w kategorii Najlepszy film europejski. Brytyjska Akademia Sztuk Filmowych i Telewizyjnych nominowała, Deborahe Moggach za Najlepszy scenariusz adaptowany. Należy zaznaczyć, że swój udział w pisaniu scenariusza miała Emma Thompson97, autorka nagrodzonego Oskarem scenopisu do innej powieści Jane Austen Rozważnej i romantycznej.
Dzięki doborowi obsady i wyśmienitemu scenariuszowi ze słodkiej opowieść o miłości, Wright wydobył wytrawniejszy i głębszy smak. Historia Elizabeth Bennet i pana Darcy'ego to ciąg zdarzeń mających na celu przezwyciężanie pychy i niechęci obojga bohaterów. Reżyser w sposób pozbawiony naiwności, zauważalnej we wcześniejszych adaptacjach i ekranizacjach, przekazuje istotę powieści Jane Austen, w której pod płaszczykiem słodkiej naiwności przeprowadzona zostaje głęboka analiza charakterów, łamiąca stereotypy miłość od pierwszego wejrzenia, a też ostrzegającą przed konsekwencjami przyjęcia prawdy od pierwszego wejrzenia. W Dumie i uprzedzeniu niemal każdy z bohaterów pochopnie ocenia innych, by stopniowo zmieniać o nich zdanie, potwierdzając odwieczną prawdę sądzenia książki po okładce, gdyż z czasem ujawniają się prawdziwe intencje oraz zarówno dobre, jak i złe cechy charakteru.
Za ponadczasowością dzieła angielskiej pisarki przemawia, więc nie tylko prosta historia dwojga ludzi oraz dowcipne, często wręcz sarkastyczne napiętnowanie wątpliwych charakterów i sytuacji. Największą rolę odgrywa tu czytelnik i jego odwieczne pragnienie towarzyszenia bohaterom podobnym sobie, acz lekko wybielonym w trudach życia. Tłem dla perypetii Lizzy i Darcy'ego może być równie dobrze dziewiętnastowieczna Anglia, jak i dzisiejsze małe miasteczko w południowej Polsce. Nie dziwi, więc sukces ekranizacji Dumy i uprzedzenia. Ciekawi jednak fakt, czym zaskoczy widza kolejna filmowa wersja powieści Jane Austen.
Groombridge Place98 to niewielka wiejska posiadłość, położona w Południowej Anglii na granicy hrabstw Kent i East Sussex. Wybudowana została w drugiej połowie XVII wieku99 przez Philipa Packera. Do projektowania domu swój wkład wniósł Christopher Wren. Przez trzysta lat dwór, a także jego wyposażenie nie uległy znacznym zmianom zachowując dawną świetność. Również jego ogrody, zaprojektowane przez architekta terenów zielonych Johna Evelyna, są znamionami wielowiekowej historii Groombridge. Miejsce to było już wcześniej odwiedzane przez filmowców. W 1982 roku Peter Greenaway100 nakręcił tu sławny Kontrakt rysownika101.
Dwór składa się z budynku mieszkalnego oraz przyległych pomieszczeń gospodarczych. Całość założenia otacza ogród oraz przekształcona w staw fosa. Domostwo przywołuje na myśl obrazy Louisa Le Nain102, przedstawiające skromne wiejskie zabudowania m.in. Powrót z sianokosów, a także twórczość Gerarda Ter Borach103 na przykład dzieło Rodzina szlifierza noży104.
Główne wejście do budynku usytuowanie zostało od strony zachodniej, i to od zachodu Groombridge Place ukazuje się w całej okazałości. Ciekawym elementem dwukondygnacyjnego, ceglanego budynku są tradycyjne angielskie okna ze szprosami105. Całość założenia przykryta została wielopołaciowym dachem z lukarnami106. Budowla posiada dwa boczne ryzality107, pomiędzy którymi znajduje się, nadający całości reprezentacyjny charakter, kolumnowy portyk zwieńczony przyczółkiem. Z obu stron odchodzi od niego kamienna balustrada ganku. Lekkości kompozycji nadają stylizowane jońskie kolumny. Ganek Groombridge powstał przez cofnięcie muru w elewacji. Całość okala ząbkowany i profilowany gzyms, przechodzący na ryzalitach w gzyms kordonowy108.
W pierwszych minutach filmu Dumy i uprzedzenia widzimy scenę powrotu Lizzy do domu. Prowizoryczna fosa, która niegdyś była ważnym umocnieniem fortyfikacyjnym dziś pełni mniej zacną rolę stawu dla kaczek. Możemy tylko przypuszczać jak wyglądało Groombridge za czasów świetności. W kadrach filmu dwór jawi się jako podupadająca posiadłość rodziny Bennetów.
Dzieło Joe Wrighta ukazuje Groombridge Place jakby wyjęte z XVII-wiecznych obrazów holenderskich. Kadry nawiązują m. in. do obrazów Vermeera van Delft czy Pietera de Hoocha. Scena w jadalni, w której Mary gra na klawesynie budzi skojarzenie z obrazem Vermeera Kobieta i mężczyzna stojący przy wirginale109.
Wnętrza domu maja układ amfiladowy. Do jadalni będącej centralnym punktem życia domowników, prowadzą trzy korytarze, łącząc ją tym samym z kuchnią, salonem i wejściem głównym. Panuje w niej półmrok, a okopcony kominek i ciemne, podniszczone boazerie rytmicznie obwieszone obrazami przodków potęgują wrażenie ponurości. Nutę szlachetności wprowadzają pozłacane elementy wyposażenia; przede wszystkim barokowe ramy obrazów i umieszczone pod nimi podwójne kinkiety z ozdobną tarczą. Pośrodku jadalni znajduje się jakobiański110 stół na sześciu toczonych nogach. Otoczony jest krzesłami w stylu królowej Anny111, z rzeźbionymi u szczytu oparciami z plecionką.
W korytarzu, a raczej obszernej klatce schodowej, łączącej jadalnię z salonem znajduje się przeszklona szafa z porcelaną, zwana China-cupboard pochodzi z okresu królowej Anny. Przechowywanie naczyń było jedynym zastosowaniem szaf, gdyż ubrania przechowywano w szufladach.
Salon w kształcie prostokąta na potrzeby filmu uległ pewnym modyfikacjom112. Przede wszystkim zmieniono kolor boazerii na jaśniejszy, a profile kasetonów urozmaicono delikatnymi złoceniami. Pokój wygląda staroświecko, mieszają się w nim style, potęgując wrażenie prowincjonalnego acz schludnego wnętrza. Ważną rolę pełni w tym pomieszczeniu kominek. Jego kamienne węgary113 i nadproże otoczone są marmurową opaską. Bryłę kominka zdobi rokokowy zegar stojący na profilowanym nadprożu. Centralne miejsce pokoju zajmują dwie kanapy zestawione oparciami. Przy nich znajduje się jedna z wielu konsol114, stolik kawowy z kręconą nogą oraz okrągły rozkładany stół z XVII wieku. Najbardziej reprezentatywnymi meblami salonu są komody. Wyższa, stojąca nieopodal drzwi dekorowana intarsją z motywami kwiatowymi pochodzi z przełomu XVII i XVIII wieku. Zdobi ją rząd chińskich waz115. Natomiast druga, znajdująca się między kominkiem a oknem to kabinet, ustawiony na bogato rzeźbionej i złoconej podstawie. Nieopodal komody znajduje się rokokowy fotel pana domu, pochodzący najprawdopodobniej z Saksonii. Na uwagę zasługuje jego obicie ozdobione motywem roślinno-zoomorficznym.
W połowie wysokości ścian umieszczone zostały dwuramienne XVIII-wieczne apliki116 oraz rokokowe konsole117 z rocaillem118. Stanowią one podstawki na różnego rodzaju bibeloty. Obrazy najprawdopodobniej przestawiające przodków wypełniają cały dom. Te umieszczone w salonie mają najbardziej reprezentacyjny charakter widoczny nie tylko w samych malowidłach, ale i ramach119. Towarzyszą im drobne obrazki i ryciny przedstawiające m. in. Daniela z lwem czy maleńkie damskie popiersia. W rogu pokoju znajduje się wysoki gabinetowy zegar z wahadłem. Jego charakterystyczna forma szafkowa120 wywodzi się ze stylu królowej Anny.
Zupełnie odmienny styl wnętrza prezentuje gabinet, pełniący zarówno rolę biblioteczki i samotni pana Benneta. Znajduje się on w południowym ryzalicie posiadłości. Wydaje się być reminiscencją stylu elżbietańskiego, jednocześnie nawiązując do obrazu Vermerra van Delft Geograf. Ściany pokryte zostały ciemną boazerią. Nad masywnym kominkiem dominującym w gabinecie umieszczono kartusz herbowy z rollwerkami. We wnękach powstałych przez wysunięcie kominka od lica ściany umieszczono regały. Z obu stron ograniczono je żłobkowanymi pilastrami ozdobionymi dwuramiennymi aplikami. Zabieg wstawiania półek w ścianę, pojawił się w XVIII stuleciu. Napotkanie takiego mebla, w nawiązującym do czasów panowania Williama i Marii gabinecie, wprowadza, choć niezauważalną to dużą, niespójność stylową. Jednak sytuacja taka w rzeczywistości mogła mieć miejsce. Wyniknąć mogła z przywiązania właściciela do starych sprzętów lub braku finansów na nowoczesne urządzenie gabinetu. W przypadku państwa Bennet obie możliwości wydają się być prawdopodobne. W centrum pokoju znajduje się ciężki stół pełniący rolę biurka. Pozostawiono na nim w nieładzie najróżniejsze przedmioty - od ksiąg, szkatułek, karafek i świeczników po doniczkę z orchideą. Nieopodal okna widzimy również globus, szklane, cylindryczne menzurki oraz przyrządy matematyczne. Świadczy to o rozmiłowaniu pana Benneta w nauce, zwłaszcza ideach oświecenia. Pomieszczenie to budzi skojarzenie z obrazem Josepha Wrighta Doświadczenie w próżni121. Należy jednak wspomnieć o panującym w gabinecie ciekawym bałaganie. Ma on zupełnie inny charakter niż zauważalny w reszcie posiadłości. Podkreślona jest przez to specyfika domu opanowanego i rządzonego przez kobiety, w którym pokój mężczyzny jest rodzajem jego warowni.
Sypialnie utrzymane w chłodnej tonacji błękitu, wydają się być najjaśniejszymi i jednocześnie najprzytulniejszymi pokojami. Stanowią pewnego rodzaju enklawę członków rodziny. Sypialnia najmłodszych panien Bennet, obwieszona wstążkami, kapeluszami i rycinami modnych kreacji, razi infantylnością. Boazeria kasetonowa sięga zaledwie do połowy ścian. Jej gzyms służy jako półeczka na bibeloty i papierowe wycinanki pełniące rolę obrazków. Pokój Lizzy i Jane przedstawia się dojrzalej. Utrzymany w jasnej, stonowanej tonacji wydaję się lekki i kobiecy. Dekorację okna stanowią tradycyjnie upięte zasłony ozdobione motywem kwiatowym. Masywne łoże w stylu królowej Anny posiada baldachim mocowany na czterech toczonych słupach. To jedyny masywny sprzęt w tym subtelnym pokoiku. Reszta mebli, dwie komody, toaletka i krzesło nawiązują do projektów Thomasa Chippendale'a. Kadry sceny, w której dziewczęta rozmawiając przy lustrze, przygotowują się do balu, przypomina do obrazu Gerarda Ter Boracha Kobieta w lustrze122.
Sypialnia rodziców prezentuje się na wskroś prowincjonalnie. Panuje w nim rodzaj zaściankowego baroku, przetransformowanego według własnych potrzeb przez domowników. Pokój wydaje się duszny i wiekowy mimo pastelowej tonacji. Dominującym elementem wystroju niedużego pomieszczenia jest wykwintna draperia łoża. Jego rzeźbiony szczyt ozdobiony został, utrzymanym w błękitach, barokowym ornamentem roślinnym. Lustro stojącej nieopodal toaletki również przystrojono draperią. Nieopodal znajduje się owalne barokowe malowidło przedstawiające dwa putta.
Przez swój specyficzny klimat posiadłość staje się odzwierciedleniem Bennetów. Tradycyjna, wręcz staroświecka z lekkim, wszechobecnym bałaganem i pomieszaniem stylów, idealnie charakteryzuje rodzinę pięciu bardzo różnych dziewcząt.
Pałac Basildon Park123 będący w filmie posiadłością wynajmowaną przez pana Bingley'a, Netherfield Park, zbudowany został w latach 1776-1783 przez architekta Johna Carra124. Inspirował się on palladianizmem oraz architekturą antycznego Rzymu, wprowadzając w swoje projekty także pewne elementy rokoka. W bryle budynku widać wpływ twórczości Inigo Jonesa oraz Jamesa Gibbsa. Fasada, w której główną role pełni rząd jońskich kolumn nawiązuje do innych projektów Carra, nie odbiegając zbytnio od palladiańskich wzorców. W centralnej części trzykondygnacyjnego korpusu znajduje się zwieńczony tympanonem kolumnowy portyk zwany prostylosem. Z obu stron odchodzą od niego nieduże, dwukondygnacyjne budynki połączone w całość parterowymi skrzydłami. Usytuowane w przyziemiu wejście składa się z trzech, pozbawionych dekoracji portali. Harmonia bryły budynku podkreślona została jasnymi podziałami okien, a także doskonałą symetrią bryły.
Basildon Park jest po części reprezentantem nurtu greckiego, pierwszego historycznego stylu powracającego do antycznej przeszłości. Świadczą o tym geometryzowane formy mebli, jońskie kolumny w elewacji frontowej, a także klasycyzujące dekory ścienne.
Przy kręceniu Dumy i uprzedzenia wykorzystano frontową elewację domu oraz reprezentacyjne części wnętrza, znajdujące się na drugiej kondygnacji budynku. Jednak trudno stwierdzić, w której części domu toczy się większość scen netherfieldowskich.
Wystrój pomieszczeń ukazano w filmie w dwojaki sposób. Najpierw widz obserwuje codzienność pałacu. Sceny w salonie oraz jadalni, kręcone przy naturalnym świetle podkreślają prostą elegancję wystroju nawiązującą do stylu neogreckiego. Natomiast w kolejnych minutach filmu Basildon Park ukazuje się jako wykwintna rezydencja. Dzięki grze świateł wnętrze pałacu zamienia się z klasycznego, gustownego domu na wsi w pełną luksusu i przepychu salę balową. Ingerencja reżysera w dziedzinie oświetlenia musi być wielce dyskretna. Wszelkie efekty światłocieniowe w scenach balu legitymują się logiką sytuacji. Oświetlenie jest głównie rozproszone, bardzo naturalne i wynikające z ówczesnych metod doświetlania pomieszczeń125. Dzięki tym zabiegom otrzymujemy wnętrze o zmiennym charakterze, innym w trakcie trwania balu, innym w scenach wizyty Lizzy w posiadłości.
W filmie wykorzystano inspirowane stylem Roberta Adamy i Hepplewhita wnętrza hallu, salonu i jadalni. W centralnej części domu, neoklasycznym hallu znajduje się otwarta klatka schodowa126. Prowadzi ona do znajdujących się na piętrze pomieszczeń prywatnych, głównie sypialni domowników oraz sypialni dla gości. Klatka schodowa ma charakter reprezentacyjny, struktura jej konstrukcji zdaje się być lekką, zawieszoną w powietrzu materią co zwielokrotnia efekt elegancji i harmonii całego wnętrza. Charakterystyczne dla tego wnętrza są też gipsowe detale zdobiące płyciny ścian. W swojej formie reprezentują cały repertuar form klasycznych przeplatających się z fantazyjnymi rokokowymi kształtami.
Na szczególna uwagę zasługują dekoracje pałacowych ścian. Spotykane jeszcze na początku XVIII wieku ciężkie okładziny ścienne zastąpione zostały w Basildon Park jasnymi tkaniami oraz wzorzystymi tapetami. Okładziny pojawiające się w scenie, gdy Lizzy odwiedza chorą Jane, to ręcznie malowane tapety o motywach chińskich127. Elementy orientalne wystroju wnętrz zagościły w angielskich domach już w XVII wieku, jednak na szeroką skalę zaczęto wprowadzać motywy chińskie dopiero w XVIII wieku, kiedy to nasiliły się kontakty handlowe z Dalekim Wschodem.
Jadalnia w jednym ze skrzydeł budynku urządzona została w stylu Roberta Adama. Umeblowanie oraz jej dekoracje podkreślą klasycyzujący charakter wnętrza. Dominujący element pokoju, klasycystyczny okrągły stół, otoczono hepplewhite'owskimi, sercowato wykończonymi krzesłami. Z tego samego warsztatu co siedliska pochodzą również przyścienne konsole. We wnętrzu królują biele i złocenia nadając jadalni charakter dostojności i elitarności. Na ścianach podzielonych na kwatery antykizującymi listwami umieszczono, charakterystyczne dla stylu Adama i kontynuowane w Greek Revival, tonda z motywami mitologicznymi otoczone wiciami roślinnymi. Na wysokości okien znajdują się wysokie, utrzymane w stylu Chippendale'a, stoliki na świeczniki. W większości wnętrz Basildon Park występują, stosowane na szeroka skalę w stylu greckim, marmurowe kolumny. W scenach balu jadalnia staje się sala bankietową. Ciepło oświetlenia sprawia wrażenie pewnego rodzaju niewyszukanego luksusu i w porównaniu z wcześniejszym ujęciem tego wnętrza jawi się ono jako przyjemniejsze i bardziej dostępne. Ten efekt jest przemyślanym zabiegiem reżyserskim. Wright chciał by widz postawił się w sytuacji Lizzy. W pierwszych scenach jej pobytu w Netherfield, czuje się ona przytłoczona i samotna. Wnętrza ukazane wówczas jako zimne i surowe doskonale oddziaływują na widza potęgując wrażenie wyobcowania głównej bohaterki. Kiedy jednak odbywa się w pałacu prywatny bal, Elizabeth targają inne uczucia. Wydarzenia poprzedzające spotkanie z panem Darcy'm wzbudzają w niej dumę, która dodaje jej pewności siebie w obcym miejscu. Basildon, przybierając bardziej przyjazny kształt, staje się więc jej cichym sprzymierzeńcem w walce. Szczególnie widać to podczas sceny tańca Elizabeth i Darcy'ego. Jadalnia, która parę dni wcześniej była świadkiem rywalizacji Karoliny o względy mężczyzny z nie świadomą dwuznacznych gierek Elizabeth teraz staje się miejscem wręcz namiętnej rozgrywki pomiędzy Elizabeth a Darcy'm. Za pierwszym razem główna bohaterka była osaczoną ofiarą, w drugiej sytuacji jest pewnym charakterem dyktującym warunki.
Kolejnym ważnym pomieszczeniem Basildon Park jest znajdujący się w głównej części budynku przejściowy, wieloboczny salon128. Dominują w nim cztery żłobkowane kolumny, których powtórzeniem są drobniejsze filary w przysłoniętej rzymską roletą wnęce okienne. Ściany dzięki rytmicznemu rozczłonkowaniu zyskują lekkości i elegancji. Zabieg ten uzyskano przez zastosowanie żłobkowanych pilastrów, wypełnionych do połowy wysokości kimationem. W wydzielonych kwaterach znajdują się gipsowe tonda otoczone delikatnymi zdobieniami kwiatowymi oraz motywami zoomorficznymi. Główną formą dekoracyjną wzorzystego parkietu jest stosowana w dekoracjach Adama rozeta w kształcie parasola129. We wnętrzu przeważają w głównej mierze sprzęty utrzymane w stylu Hepplewhite'a. Znalazły tu miejsce również meble nawiązujące do form chippendalowskich. W omawianym okresie dekoratorzy z sukcesami łączyli elementy klasyczne z rokokowymi, co widoczne jest w finezyjnym wykończeniu elementów architektonicznych pod parapetem okien. Kolejnym przykładem zazębiania się w jednym okresie wielu nurtów wzorniczych jest przyścienny stół łączący klasyczną prostotę z groteskową dekoracją giętych rokokowych form.
Wnętrze tworzy specyficzny klimat idealnie oddający charakter mieszkańców posiadłości, arystokracji o szerokich horyzontach kulturowych. Sceneria oddaje zacny status rodziny, w której emocje są zepchnięte na dalszy plan, a prestiż i moda górują nad życzliwością. Basildon Park jest najbardziej jednorodnym wnętrzem pod względem historycznym. Style przenikające się w pałacowych pokojach występują równolegle, na przełomie XVIII i XIX wieku. Czyni to z Netherfield Park najbardziej zbliżoną do rzeczywistości wnętrzarskiej tego okresu posiadłość filmu Duma i uprzedzenie.
71 A. Kępiński, Rytm życia, Kraków 2007, s. 203-205.
72 Kolejne miejsca zajęła Jane Eyre Charlotty Bronte i Przeminęło z wiatrem Mitchell Margaret.
73 BBC zrealizowało również Dumę i uprzedzenie w formie serialu telewizyjnego w 1958 (reżyseria Barbara Burnham, scenariusz Cedricc Wallis) i 1967 (reżyseria Joan Craft, scenariusz Nemone Lethbridge). Zob. S. Parrill, Jane Austen on Film and Television. Critical study of the adaptations, London 2002. s. 70.
74 Autorem scenariusza był Aldous Huxley. Zob. Tamże, s. 72.
75 Nagroda Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej dla Cedrica Gibbonsa i Paula Groessea.
76 Reżyser filmu Fred Coe, scenarzysta Samuel Taylor, w roli Elizabeth - Madge Evans, w roli Darcy'ego - John Baragrey. Zob. S. Parrill, dz. cyt., s. 73-75.
77 Teksty utworów i muzykę skomponowali Geogr Weiss, Bo Goldman i Lenn Paxton. Musical miał premierę 19 marca 1959 roku, w sumie grany był 84 razy. W role Lizzy wcieliła się Polly Bergen, natomiast rolę pana Darcy'ego - Farley Granger, znany z filmu Alfreda Hitchcocka, Nieznajomy z pociągu. Zob. Tamże, s. 57-76.
78 Serial produkcji BBC, reżyserował Cyril Coke, w roli Lizzy obsadzono Elizabeth Garvie, w roli Darcy'ego - Davida Rintoul. Zob. Tamże, s. 86.
79 Najlepsza charakteryzacja, Najlepsze kostiumy, dwie nominacje w kategorii Najlepszy aktor telewizyjny - Colin Firth i Benjamin Whitrow. Zob. Tamże, s. 87.
80 Otrzymała ona nagrodę w kategorii Najlepsza aktorka telewizyjna. Zob. Tamże, s. 88.
81 Hinduska produkcja z 2004 roku inspirowana powieścią Austen, w Polsce przetłumaczono jej tytuł Bride and Prejudice jako Duma i uprzedzenie, choć oryginalnie brzmi jako Panna młoda i uprzedzenie.
82 Scenariusz Dziennika Bridget Jones (2001) oparty został na podstawie książki Helen Fielding. Pisarka ta inspirowała się twórczości Jane Austen. Na ekranie widzimy wiele odwołań do Dumy i uprzedzenia np. ukochany głównej bohaterki nazywał się Mark Darcy, a w jego postać wcielił się Colin Firth, znany jako Darcy z ostatniej ekranizacji telewizyjnej.
83 Roman Osin otrzymał od Europejskiej Akademii Filmowej nominację dla Najlepszego europejskiego operatora roku 2006.
84 Amerykańskie Stowarzyszenie Montażystów (ACE) nominowało w 2006 roku Paula Tothilla w kategorii Najlepszy montaż komedii lub musicalu.
85 Dario Marianelli za muzykę do Dumy i uprzedzenia otrzymał nominację do Oskara oraz nominację do nagrody dla Najlepszego europejskiego kompozytora roku Europejska Akademia Filmowa.
86 Sufrażystki (z angielskiego suffrage - prawo głosowania), w krajach anglosaskich określenie kobiet walczących o równouprawnienie i uzyskanie praw wyborczych. Ruch powstał w 1848 w USA ogłaszając deklarację praw kobiety, uaktywnił się podczas wojny secesyjnej 1861-1865. Prawa wyborcze kobiety uzyskały po raz pierwszy na terytorium Wyoming w 1869, a walka o nie trwała aż do przyjęcia przez Kongres 19. poprawki do konstytucji (1920). W Wielkiej Brytanii ruch sufrażystek rozwijał się wolniej niż w USA i nie przyniósł zamierzonych sukcesów, J.S. Mill wniósł do Izby Gmin w 1866 petycję domagającą się praw dla kobiet, odrzuconą przez parlament. E. Pankhurst założyła 1903 Społeczno-Polityczną Unię Kobiet, działającą za pomocą środków pozaprawnych, co prowadziło do represji ze strony władz. Kobiety w Wielkiej Brytanii uzyskały ograniczone prawa wyborcze w 1918, a pełne dopiero w 1928. Zob. Encyklopedia popularna PWN, Warszawa 2007, s. 816.
87 Donald McNicol Sutherland (ur. 1935) kanadyjski aktor filmowy. Znany m. in. z roli w Parszywej dwunastce oraz w Złocie dla zuchwałych.
88 Judi Dench (ur. 1934) angielska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna. Na wielkim ekranie zadebiutowała w wieku 51 lat, grając w filmie Jamesa Ivory'ego Pokój z widokiem. Wielokrotnie nominowana do Oskara, w 1998 otrzymała nagrodę dla Najlepszej aktorki drugoplanowej w filmie Zakochany Szekspir. Znana jest również jako M z serii o Jamesie Bondzie.
89 Posiadłość Burghley House wystąpiła również w filmie Rona Howarda Kod Leonarda da Vinci oraz Elizabeth. Złoty wiek w reżyserii Shekar Kapur, Patrz ilustracja 12, Dodatek III, s. 86
90 William Cecil Lord Burghley (1520-1598), minister, wszechwładny kanclerz i doradca Elżbiety I, od 1572 roku lord skarbnik. Zob. Encyklopedia popularna PWN, dz. cyt., s. 102.
91 Dawid Cecil lord Burghley (1905-1981) znany jako David Burghley, lekkoatleta, mistrz olimpijski, w 1932 roku zdobył srebrny medal na Igrzyskach Olimpijskich w Los Angeles, po zakończeniu kariery sportowej został członkiem Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego.
92 Film nakręcony w 1980 roku, w reżyserii Hugh Hudsona, zdobył cztery Oskary w kategoriach Film fabularny, Scenariusz oryginalny, Muzyka filmowa oraz Kostiumy.
93 James Morrison (1789-1857) syn szynkarza, osiągnął sukces dzięki handlowi tekstyliami i inwestycjom w transport. Milioner, miłośnik sztuki; jego kolekcja zawierała m. in. obrazy Constabla, Murilla, Poussina, Rembranta i Rubensa.
94 Za kostiumy do Dumy i uprzedzenia Jacqueline Durran otrzymała nagrodę Międzynarodowej Akademii Prasowej, a także nominację do Oskara i nagrody Brytyjskiej Akademii Sztuk Filmowych i Telewizyjnych, film nominowano też w kategorii Najlepsza charakteryzacja.
95 Keira Knightley (ur. 1985) brytyjska aktorka, córka Sharman Macdonald (dramatopisarki) i aktora Willa Knightley. Za rolę w Dumie i uprzedzeniu otrzymała nominację do Oskara oraz Złotego Globu.
96 Matthew Macfadyen, właściwie David Matthew Macfadyen (ur. 1974) absolwent prestiżowej Królewskiej Akademii Sztuk Dramatycznych w Londynie, Występował w Royal National Theater m. in. w Bitwie królewskiej i Henryku IV.
97 Emma Thompson (ur. 1959), angielska aktorka i scenarzystka. Dwukrotna zdobywczyni Oscara. Sławę przyniosły jej role w filmach Jamesa Ivory'ego: Powrót do Howards End i Okruchy dnia. Za kreację Margaret Schlegel w pierwszym z nich zdobyła Oscara dla najlepszej aktorki za rok 1992.
98 Patrz ilustracja 13, Dodatek III, s. 87.
99 Jednak historia, Groombridg zaczyna się dużo wcześniej. Na początku XIII wieku Lord William Russel zbudował obronny dwór otoczony fosą. Zob. N. Hudson, Hudson's Historic Houses & Gardens. Banbury 2006, s. 125
100 Peter Greenaway, urodzony w 1942 brytyjski reżyser, scenarzysta i prozaik jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych twórców filmowych. Studiował malarstwo w Walthamstow School of Art. W latach 1965-76 pracował jako montażysta w Centrall Office of Information. W 1966 zrealizował pierwszy film krótkometrażowy - Train, a w 1980 roku zadebiutował pełnometrażowym filmem fabularnym Katalog wypadków jednak dopiero Kontrakt rysownika z 1982 roku uczynił go sławnym. Zajmuję się także ilustrowaniem swych książek.
101 Akcja filmu toczy się w XVII-wiecznej Anglii. Neville (Anthony Higgins) młody artysta, otrzymuje propozycje namalowania dwunastu szkiców rodzinnej posiadłości państwa Herbert. Greenaway nie tylko reżyserował i był autorem scenariusza filmu - wszystkie rysunki Nevilla są autorstwa samego Greenawaya.
102 Louis Le Nain (1593-1648) francuski malarz nurtu realistycznego malował obrazy głównie o tematyce rodzajowo-wiejskiej, jeden z trzech braci działających w Paryżu w XVII wieku. Zob. Uniwersalny leksykon sztuki, dz. cyt., s. 340.
103 Gerard Ter Borach (1617-1681) malarz holenderski, przedstawiał sceny z życia mieszczaństwa, był także znakomitym portrecistą, również w zakresie portretu zbiorowego. Zob. Tamże, s. 45.
104 Patrz ilustracja 14, Dodatek III, s.88.
105 Szprosy zwane również szczelinami są listwami zamocowanymi w ościeżnicy, dzieląc skrzydło okienne lub drzwiowe na mniejsze pola, tzw. kwatery. Szprosy stosowane były ze względu na brak dużych tafli szkła. Zob. W. Koch, Style w architekturze. Arcydzieła budownictwa europejskiego od antyku po czasy współczesne, Warszawa 2005, s. 460.
106 Lukarny to pionowe okna w połaci dachowej stosowane dla doświetlenia poddasza. Zob. Tamże, s. 454.
107 Ryzalit, część budynku wysunięta przed lico na całej wysokości, wraz z dachem. W rzucie poziomym może posiadać kształt prostokąta lub półkola. Stosowanie ryzalitów ma na celu ożywienie elewacji i zwiększenie powierzchni pomieszczeń. Zob. Tamże, s. 473.
108 Gzyms kordonowy oddziela poszczególne kondygnacje domu. Zob. Tamże, s. 451.
109 Patrz ilustracja 15, Dodatek III, s. 89.
110 Styl jakobiński, inaczej styl Jakuba I Stuarta (1566-1625), panującego w Anglii w latach 1603-1625. Syn Henryka Stuarta, lorda Darnley i Marii I Stuart, królowej Szkocji. Pierwszy król Anglii z dynastii Stuartów. Zob. Uniwersalny leksykon sztuki, dz. cyt., s. 321.
111 Anna Stuart (1665-1714) pierwsza monarchini Wielkiej Brytanii. Była młodszą córką Jakuba II i jego pierwszej żony - lady Anny Hyde, ostatnia z dynastii Stuartów. Zob. A. Stanisław, W. Kurkiewicz, A. Tatomir, W. Żurawski, dz. cyt., s. 70.
112 Z inicjatywy Sarah Greenwood, scenografiki Dumy i uprzedzenia, dla ochrony oryginalnej boazerii zbudowano w kilkucentymetrowej odległości od ściany rusztowanie, na którym umocowano nową okładzinę.
113 Węgary to pionowe elementy konstrukcyjne otrzymane przez wysunięcie cegieł dla ścian murowanych lub dostawienie pionowych słupków dla ścian drewnianych lub kamiennych. Występują w parach, obejmując tym samym z obu stron otwór okienny lub drzwiowy, a także podtrzymując nadproże lub łuk. Zob. K. Mikocka-Rachubowa, Słownik szkolny. Terminy i pojęcia z wiedzy o sztuce, Warszawa 1994, s. 192.
114 Konsola to nie tylko ozdobna podstawa pod rzeźbę lub inny przedmiot, lecz także ozdobny przyścienny stolik. Zob. Tamże, s. 79.
115 W Anglii XVIII wieku zapanowała moda na chińskie motywy dekoracyjne, a także chińską porcelanę - spowodowane to było prowadzonymi w ówczesnym czasie kontaktami handlowymi z Dalekim Wschodem.
116 Aplika to rodzaj kinkietu, przyściennego świecznika o ramionach przymocowanych do ozdobnego elementu w formie półpostaci, pilastra lub draperii; często mocowano tarczę wypolerowanego metalu lub lustro. Zob. K. Mikocka-Rachubowa, dz. cyt., s. 13.
117 Konsole w znaczeniu ozdobnych podstaw zamocowanych przy ścianie. Zob. Uniwersalny leksykon sztuki, dz. cyt., s. 346.
118 Rocallie, ornament o asymetrycznej, nieregularnej formie, stylizowany na muszle bądź małżowinę, stosowany w sztuce rokoka od 1730 roku. Zob. W. Koch, dz. cyt., s 472.
119 Ramy zdobione ornamentem chrząstkowo-małżowinowym oraz kimationem, czyli ciągłym ornamentem pasowym ze stylizowanych liści. Zob. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, dz. cyt., s.172.
120 S. Sienicki, dz. cyt.,s. 208.
121 Patrz ilustracja 16, Dodatek III, s. 89.
122 Patrz ilustracja 17, Dodatek III, s. 90.
123 Patrz ilustracja 18, Dodatek III, s. 92.
124 John Carr (1723-1807) architekt angielski nawiązujący do Palladia i stylu rokokowego. .Projektował m.in. budynki puliczne, koscioły, domy prywatne oraz mosty.
125 W XIX wieku w Anglii jak również w innych częściach Europy do oświetlenia miejsc publicznych stosowano lampy gazowe. W domach prywatnych dopiero w 1792 roku wprowadzono oświetlenie gazowe. Pierwszą lampę gazową w mieszkaniu zastosował Szkot William Murdoch.
126 Patrz ilustracja 19, Dodatek III, s. 93.
127 Patrz ilustracja 20, Dodatek III, s. 94.
128 Patrz ilustracja 21, Dodatek III, s. 95.
129 J. Setkowicz , dz. cyt., s. 231-233.
Vasco, 2009-12-06 18:32:46